کشاورزی ارگانیک
کشاورزی ارگانیک
مقدمه
هم اکنون بیش از سه دهه از توجه جهانی به موضوع حفاظت محیط زیست وحدود دو دهه از مباحث پیرامون توسعه پایدار می گذرد. قبل از این ایام، در تمامی پروژه های توسعه، صرفاً دیدگاه اقتصادی و ایجاد در آمد و بازده اقتصادی بیشتر، مد نظر بود. لیکن در دهه 1970 میلادی این ذهنیت در افکار سیاستگذاران و برنامه ریزان توسعه مطرح گردید که این گونه روند رشد اقتصادی نهایتاً منجر به تخریب محیط زیست، نا برابری اجتماعی،کاهش منابع و... میشود وجبران این معضلات در دراز مدت موجب ضررهای فراوان اقتصادی خواهد شد(1)
کشاورزی ارگانیک درراستاي توسعه پايدار كشاورزي بوده و به مجموعه ای از عملیات گفته می شود که باهدف کاهش مصرف نهاده های غیرطبیعی به اجرا در می آیدو در آن مصرف کود و سموم شیمیائی ،مواد نگهدارنده سنتز شده ،داروهای شیمیائی ،ارگانیسم های تولید شده به روش مهندسی ژنتیک و پساب ها کنار گذاشته می شود.بررسی ها نشان می دهند که روند استقبال جهانی از کشاورزی ارگانیک امید بخش می باشد که ازجمله دلایل آن می توان به افزایش نگرانی ها در مورد آلودگی منابع پایه ،سلامت غذا ،انسان و حیوانات و نیزتوجه بیش تر به ارزش های طبیعت و مناظر طبیعی اشاره کرد.
گرچه در مزارع ارگانیک عملکرد محصول معمولا ده تا سی درصد کم تر از مزارع غیر ارگانیک است اما در صورت برنامه ریزی اصولی،میزان عملکرد ،تولید و درآمد مزارع ارگانیک می تواند بیشتر از مزارع غیر ارگانیک باشد. برای مثال در فیلیپین عملکرد شالیزارهای ارگانیک شش تن گزارش شده است.تجارب موجود در زمینه اجرای پروژه های کشاورزی ارگانیک نشان داده است که در مناطق کم بازده با استفاده از شیوه های کشاورزی ارگانیک عملکرد دو تا سه برابر می شود .علاوه بر این،درکشورهای توسعه یافته عواملی مانند آمادگی مصرف کندگان برای خرید به قیمت بالاتر،پرداخت یارانه از سوی دولت و گسترش اکوتوریسم موجبات افزایش درآمد کشاورزی ارگانیک را فراهم می سازد. بررسی ها در کشورهای توسعه یافته نشان داده است که مصرف کنندگان حاضرند محصولات ارگانیک را به بهای ده تا چهل درصد بیشتر از محصولات غیر ارگانیک بخرند. امروزه تعداد زیادی از فروشگاه های زنجیره ای محصولات ارگانیک عرضه می کنند و بازار این محصولات رو به رونق بوده و تقاضای بالقوه بیش از عرضه است .انتظارمی رود رشد تقاضا در آینده ادامه یابد بنابراین کمبود عرضه محصولات ارگانیک این فرصت را برای کشورهای در حال توسعه به وجود می آورد که وارد بازار شوند و سهمی از آن را به خود اختصاص دهند.
علاوه بر مزایای زیست محیطی و اقتصادی مذکور،کشاورزی ارگانیک از لحاظ اجتماعی نیز منافع زیادی به همراه دارد از جمله به دلیل استفاده از نهاده های ارزان و غیر وارداتی و نیز تکیه بیش تر به نیروی کار ،فرصت های شغلی را افزایش می دهد . همچنین کشاورزی ارگانیک شیوه ها و غذاهای سنتی را احیا می کند و در تقویت انسجام اجتماعی نقش موثری دارد(2) .
دراستراتژي انقلاب سبزنيز باهدف تامين موادغذايي جمعيت روبه رشد جامعه جهاني (به علت بالارفتن اميدبه زندگي دراثربهبود وپيشرفت ارايه خدمات بهداشتي ودسترسي به موادغذايي باتنوع وكيفيت بهتردركشورهاي توسعه يافته واكثركشورهاي درحال توسعه) بر اهداف كوتاه مدت و حداكثر عملكرد متكي است(3). در كشاورزي تجاري با استفاده بي رويه و نامتعادل از كودها و سموم كه تخريب خاك و از بين رفتن موجودات خاكزي را در پي داشت، توان توليد و حاصلخيزي خاك كاهش يافت و نتيجه اين روش كشاورزي، پايين آمدن كيفيت محصولات بود.
مضرات كشاورزي و محصولات تهيه شده به روش تجاري:
1- در كشاورزي تجاري و متعارف از بيش از 300 تركيب شيميايي خطرناك و مصنوعي نظير آفت كشها، علف كشها و كودهاي شيمايي بمنظور كنترل آفات و حشرات و حاصلخيز سازي خاك استفاده ميگردد كه بقاياي اين مواد پس از ورود به بدن ميتوانند موجب مشكلات عديده اي گردد منجمله: بروزنقصهاي مادرزادي، تولد نوزاد با وزن كم، اختلال در سيكل ماهانه زنان، سقط جنين، بلوغ زودرس و يا دير رس، يائسگي پيش رس، تغيير در رفتار جنسي، كاهش تعداد اسپرم مردان، كاهش باروري و يا ناباروري، تغيير در سرعت متابوليسم، اختلال در سيستم غدد داخلي، ضعف عضلاني، كاهش حافظه، آسيب به سيستم عصبي و مغز، كاهش كارايي سيستم ايمني بدن و سرطانزايي. يافته ها حاكي از آنست كه 60 درصد سموم دفع آفات، 90 درصد قارچ كشها و 30 درصد حشره كشها سرطانزا ميباشند.
2- استفاده از كودهاي شيمايي و آفت كشها سبب آلودگي آب، خاك و هوا ميگردند.
3- استفاده بي رويه از كودهاي شيميايي و آفت كشها موجب ميشود تا آفتها نسبت به سموم مقاوم گرديده و آفتهاي جديدي نيز ظاهر گردند.
4- پرتو دهي محصولات يعني آنكه محصولات را در معرض ميزان كنترل شده پرتوهاي يونيزه كننده قرار ميدهند تا اينكه باكتريهايي نظير E.COLI و سالمونلا نابود گرديده و درواقع محصولا را به اين طريق ضد عفوني ميكنند. كنترل حشرات و انگلها، افزايش ماندگاري و جلوگيري از جوانه زدن از ديگر علل پرتودهي محصولات غذايي ميباشد. اما اين پرتودهي موجب: 1-از دست رفتن ميزان اندكي از مواد مغذي محصولات ميشود. 2-هنگامي كه مواد غذايي پرتودهي ميشوند مواد شيميايي سرطان زايي بنام CYCLOBUTANONES تشكيل ميگردد.
5- مهندسي ژنتيك و يا اصلاح ژنتيك محصولات به جداسازي، دستكاري و انتقال ژنها اطلاق ميگردد. در اين روش ژنهاي با خاصيت مطلوب از يك گونه جدا گرديده و به گونه هدف انتقال داده ميشود. بهبود كيفيت، افزايش توليد، ايجاد يك صفت مطلوب و مقاوم ساختن محصولات در برابر آفتها و تنشهاي محيطي از كاربردهاي مهندسي ژنتيك ميباشد. مضرات محصولات اصلاح شده ژنتيكي شامل بروز نقصهاي مادرزادي، كاهش طول عمر، افزايش حساسيت زايي مواد غذايي (بعلت تغيير در زنجيره پروتئينها)، فقر مواد مغذي، مقاومت آنتي بيوتيكي (احتمال دارد ژنهاي مقاوم در برابر آنتي بيوتيك ها به باكتريهاي بيماريزا در بدن منتقل گردد و يك بيماري جديد و مقاوم در برابر آنتي بيوتيكها ايجاد شود).
6- استفاده هورمونها در دام و طيور رشد آنها را تسريع كرده و فربه شدن آنها را سرعت ميبخشد. اما از ارزش غذايي آنها ميكاهد. آنتي بيوتيكها هم كه براي جلوگيري از بيمار شدن دام و طيور مورد استفاده قرار ميگرند ميتواند در انسان مقاومت آنتي بيوتيكي ايجاد كند.
فوايد کشاورزی ارگانيك:
1- در كشاورزي ارگانيك آب توسط مواد شيميايي آلاينده مانند كودهاي مصنوعي، آلوده نميگردد.
2- در كشاورزي ارگانيك تعادل اكوسيستم و حاصلخيزي خاك حفظ ميگردد. فرسايش خاك نيز تا 50 درصد كاهش مي يابد.
3- تنوع زيستي در زمينهاي زراعي ارگانيك 57 درصد بيشتر است. (به علت حداقل استفاده از سموم آفت كش و علف كش)
4- كشاورزان در معرض سموم و آلاينده هاي كمتري قرار ميگيرند.
فوايد مصرف مواد غذايي ارگانيك:
1- ارزش غذايي بالاتري دارند. ميزان ويتامين C ، كلسيم، منيزيوم، آهن و فسفر در مواد غذايي ارگانيك بيشتر است.
2- مواد غذايي ارگانيك حاوي آنتي اكسيدان بيشتري ميباشند. در مواد غذايي ارگانيك آنتي اكسيدان PHENOLIC بيشتر يافت ميگردد (50 درصد بيشتر از محصولات غير ارگانيك). چراكه آفت كشهاي مصنوعي توليد اين مواد را در گياهان كاهش داده اما كودهاي حيواني و آلي بكار رفته در كشاورزي ارگانيك توليدآنها را افزايش ميدهد.
3- كمتر سمي هستند. محصولات ارگانيك سالم تر بوده و به بقاياي آفت كشهاي آلي كمتر آلوده ميباشند. همچنين اين محصولات فاقد افزدنيهاي غذايي بوده و طبعا سالمتر ميباشند.
4- خوشمزه و خوش طعم تر هستند. يكي از دلايل آن اين است كه محصولات ارگانيك پس از برداشت در مدت زمان كمتري بدست مصرف كننده رسيده و تازه تر ميباشند. و همچنين در محصولات تهيه شده به روش تجاري، با فرآوريها و دستكاريهايي كه بروي آنها صورت ميگيرد تنها به ظاهر، رنگ، بالا بردن ماندگاري، افزايش توليد و مقاوم كردن آنها در برابر صدمات ناشي از حمل و انبار داري توجه ميشود و نه كيفيت و ارزش تغذيه اي آن.
5- توليد كنندگان محصولات ارگانيك از استانداردها و دستورالعمل هاي بسيار سخت گيرانه اي تبعيت ميكنند كه احتمال آلوده شدن اينگونه محصولات به مواد شيمايي و سمي به حداقل ممكن مي رسد(4).
نتيجه گيري:
توسعه و ترویج کشاورزی ارگانیک مستلزم اجرای برخی سیاستها و اقدامهاست.گرایش و سمت گیری سیاستهای کشاورزی دولت به سمت اهداف زیست محیطی و اجتماعی فرصت بسیار خوبی برای گسترش کشاورزی ارگانیک فراهم خواهد آورد.برای رفع مشکلات موجود در زمینه تجارت محصولات ارگانیک لازم است استانداردها و ضوابط صدور گواهی تدوین و به اجرا درآید.آموزش مروجین کشاورزی برای اشاعه کشاورزی ارگانیک و نیز ارتقا سطح آگاهی های عمومی ضروری است و مراکز تحقیقاتی می بایست برای حل مسائل فنی ،اقتصادی و اجتماعی این راهکار نوین و اطمینان بخش، تلاش افزونتری به عمل آورند.
منابع:
1- یاسمین کوچک زاده- مشاور فنی مدیر عامل شرکت مادر تخصصی خدمات کشاورزی
2- کشاورزی در جهان ، به سوی 2030-2015 ، ترجمه هومن فتحی،موسسه پزوهش های برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی
3- عليرضا استعلاجي, بررسي و تحليل رويكردها و راهبردهاي توسعه روستايي-ناحيه‌اي, نشريه جهاد, سال 22, شماره 250-251 و 252, خرداد و تير و مرداد 1381
4- سايت گوگل
منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )