گل گاوزبان Borago officinalis
بطور عمودی تا عمق ۵۰ سانتیمتر در خاک فرورفته‌است و بعلت داشتن ریشه‌های اصلی و فرعی در اعماق خاک مقاومت آن در برابر خشکی خاک زیاد است. برگهای آن زبانه‌ای و پوشیده از خارهای ظریفی است که به آن حالت خشن میدهد و به همین علت به گاوزبان معروف است. گلهای آن به رنگ قرمز خوشرنگی است که پس از خشک شدن به رنگ آبی تیره در می‌آید.که البته نباید آن را با گل گاوزبان ایرانی(Echium Amoenum) اشتباه گرفت .
ترکیبات شیمیایی:
این گیاه حاوی مواد موسیلاژ، قندی، تانن و ترکیبات فنلی و نیز مقدار کمی آلکالوئید است (آرام بخش) گیاه گل گاو زبان به عنوان یکی از غنی ترین منابع اسیدهای چرب اصلی بشمار می‌رود بطوریکه از آن به عنوان غنی ترین منبع شناخته شده برای (Gamma Linoenic Acid(GLA در نزد بشر معرفی شده‌است. گل گاوزبان یک گیاه علفی یک ساله‌است که از اردیبهشت تا شهریور گل میدهد.
خواص درمانی:
گاوزبان حواس پنجگانه آدمی را تقویت میکند. دمکرده آن نشاط آور بوده و رنگ رخسار را باز میکند.سینه را نرم میکند. تنگی نفس و دردگلو را شفا میدهد. دلهره و وحشت را از بین می‌برد. غم و غصه را کم کرده و برای کسانی که با خود حرف می‌زنند بسیار خوبست. از برگهای تازه آن برای درمان جوشهای چرکی دهان و درمان برفک استفاده میشود.
سازگاری:
گاوزبان بیشتر در بلندیهای رامسر، رودسر و شهسوار بصورت خودرو و نیز زراعی وجود دارد. شرایط آب و هوایی کوهستانی سردسیر و نیمه مرطوب که در طول بهار و تابستان دارای بارانهای متناوب هستند، برای کشت این گیاه مفید است.
موارد مصرف:
سنبل الطیب دارای آثار آرام بخش، خواب آور و ضد اسپاسم بوده و در درمان مواردی چون: بیقراری، مشکلات عصبی برای خوابیدن، فشار عصبی و کولیک‌های گوارشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از گل گاوزبان در درمان علائم سرماخوردگی و همچنین به عنوان آرام بخش استفاده میشود.
موارد استعمال در پزشکی گذشته:
در طب گذشته سنبل الطیب به‌عنوان آرامبخش، خواب آور و رفع تشنج کاربرد داشته‌است.
در طب گذشته از گاوزبان به عنوان نشاط آور، آرامبخش، مدر و بر طرف کننده علائم سرماخوردگی استفاده می‌کرده‌اند.
اجزای فراورده:
هر کیسه حاوی ۲ گرم پودر ریشه سنبل الطیب (Valeriana Off.) و گل گاوزبان ایرانی(Echium Amoenum) میباشد.
مواد موثره:
ترکیب یا ترکیبات مسئول اثر بخشی در سنبل الطیب (Valeriana) را والپوتریات‌ها (Valepotriates) و بالدرینال و ایزو والترال می‌دانند که هر یک از گروههای مختلف ترکیبات، مسئول بخشی از آثار فارماکولوژیک فوق هستند.(ریشه سنبل الطیب حاوی اسید والریانیک است.)
گل گاوزبان دارای موسیلاژ به میزان ۵-۳ ٪، فلاونوئید ۰٫۱۵٪ و آنتوسیانین با آگلیکون دلفینیدین و سیانیدین به میزان ۱۳٫۴۳٪ و به مقدار ناچیز آلکالوئید از دسته پیرولیزیدین است.
آثار فارماکولوژیک:
مطالعات انجام شده بر روی انسان آثار آرام بخشی سنبل الطیب را تائید میکند.همچنین فعالیت ملایم خواب آوری بر روی افراد طبیعی بی خواب و افرادی با خواب غیر طبیعی را نشان میدهد، به علاوه مطالعات انجام شده نشان میدهد که سنبل الطیب زمان شروع خواب را کوتاه میکند. همچنین بی نظمی خواب، زمان بیداری بعد از خواب و بیدار شدن مکرر در طول خواب و کیفیت خواب را اصلاح میکند.
مقدار مصرف: حداکثر ۳ بار در روز
دستور مصرف:
یک یا دو کیسه را در یک فنجان آب جوش قرار داده ۱۰ دقیقه صبر کنید سپس کیسه را پس از فشردن خارج نموده محتوی فنجان را که مایعی با بوی مطبوعی میباشد با قند میل نمایید.جهت خارج شدن کامل مواد موثره می‌توان از روش دم کردن روی چراغ استفاده کرد.
عوارض جانبی:
نباید در موقع حاملگی و شیر دهی استفاده شود.
روش تکثیر و کاشت:
کشت گاوزبان در دو فصل پائیز و بهار انجام میشود و بهترین روش کاشت بذر در فصل پائیز است. عمق کاشت ۱۲ سانتیمتر و فاصله میان بوته‌ها ۵۰ ۴۰ سانتیمتر و فاصله میان ردیف‌ها ۶۰۷۰ سانتیمتر است.
میزان مصرف بذر در هر هکتار ۱۰۱۵ کیلوگرم است. عمر مفید بوته گاوزبان ۲ سال و بیشینه عمر آن ۴ سال است. در مناطقی که بارندگی به اندازه کافی و پراکندگی بارش آن مناسب باشد، کشت به صورت دیم صورت می‌گیرد. اما در مناطق خشک مانند اصفهان نیاز به آبیاری مرتب است. مهمترین آفت این گیاه کرم برگ‌خوار است که بیشترین خسارت خود را در زمان برداشت به گیاه می‌زند و چون در این زمان مبارزه شیمیایی صلاح نیست، لازم است از مبارزه زیستشناختی استفاده شود.
برداشت فراورده:
عمل گل چینی در اوایل خرداد صورت می‌گیرد و گلهای چیده شده را در کنار مزرعه روی پارچه یا سفره‌های پلاستیکی به ارتفاع ۲-۳سانتیمتر پهن میکنند و برای آنکه آفتاب نخورد، روی آن پارچه می‌اندازند. البته خشک کردن محصول در سایه بهتر بوده و محصول مرغوبتری خواهد داد. بهم زدن گلها حین خشک شدن ضروری است. گل مرغوب گلی است که دارای دم سفید و گلبرگهای بنفش باشد. میزان عملکرد آن حدود ۱۰۰۰۱۱۰۰ کیلوگرم گل تازه‌است که از این میزان حدوداً ۲۵۰۳۰۰ کیلوگرم گل خشک بدست می‌آید
