برخي كاربردهاي كشت بآفت گياهي
برخي كاربردهاي كشت بآفت گياهي
در ادامه، برخي از مهمترين كاربردهاي كشت بآفت گياهي
و فوايد اقتصادي آنها مورد بررسي قرار ميگيرد:
لاينهاي دابلهاپلوئيد (Double
haploids) از طريق كشت اندامهاي هاپلوئيد (دانه گرده، بساك، پرچم و
غيره) و يا توسط تلاقيهاي بينگونهاي و بينجنسي (روش حذف كروموزومي) توليد ميشوند.
اين روش، طول دوره بهنژادي را از حدود 12-10 سال (در برنامههاي بهنژادي سنتي
و كلاسيك) به 7-6 سال كاهش ميدهد و لاينهاي صددرصد خالص (هموزيگوس) ايجاد مينمايد.
بنابراين روش دابلهاپلوئيدي ميتواند سريعتر از روشهاي سنتي،
رقم جديد را معرفي نمايد.
توليد رقمهاي دابلهاپلوئيد در گندم، جو، برنج، كلزا، ذرت، نيشكر، سويا، انگور
و سيب گزارش شده است. در چين رقمهاي جديد برنج دابلهاپلوئيد حاصل از كشت دانه
گرده و بساك در سطح ميليونها هكتار كشت ميشوند. در فرانسه نيز
دو رقم كلزا كه به طور غالب كشتوكار ميشوند و يك رقم گندم و همچنين در كانادا
دو رقم جو از اين طريق توليد شدهاند.
در ايران نيز چندين لاين اميدبخش گندم دابلهاپلوئيد از طريق روش حذف كروموزومي
(تلاقي گندم x ذرت) توليد شده
است كه احتمال ميرود در سالهاي آينده به عنوان رقم جديد معرفي شوند.
2- ريزازديادي و تكثير انبوه گياهان
ريزازديادي (Micropropagation) و تكثير سريع
و انبوه ژنوتيپهاي مطلوب و توليد گياهان يكسان (Clone propagation) عاري از بيماري (بهخصوص عاري از ويروسها)
از طريق كشت بآفت و
اندامهاي مختلف گياهي در بسياري از گياهان مهم اقتصادي امكانپذير ميباشد. بهعنوان
مثال ميتوان به توليد سريع و انبوه سيبزميني، خرما، موز، نخل روغني، توتفرنگي،
سيب، مارچوبه و نيشكر از گياهان زراعي و باغي؛ اوكاليپتوس و سپيدار، از درختان
جنگلي و رز، اركيده، ميخك، داودي، شمعداني، ژربرا، ديفنباخيا، دراسنا،
بنفشه آفريقايي، آنتوريوم، كوكب، انجيرزينتي (فيكوس)، فيلودندرون و سينگونيوم از
گلها و گياهان زينتي اشاره نمود.
اين روش علاوه بر تكثير سريع و توليد گياهان عاري از عوامل بيماريزا، در اكثر
گياهان چندساله از جمله خرما و گردو باعث كاهش دوره نونهالي و زودباردهي آنها ميشود.
همچنين فضاي بسيار كمتري براي تكثير نياز ميباشد.
پيرتروم حشرهكشي طبيعي است كه از گلهاي خشك نوعي از گياه
داودي (Charanthemum cineraiaepolium) به دست ميآيد.
كشور كنيا بزرگترين توليدكننده آن ميباشد كه تجارت سالانه آن از طريق ريزتكثيري
حدود 75 ميليون دلار ميباشد.
طي يك دوره هشتماهه، از يك غده سيبزميني عاري از ويروس حاصل از كشت مريستم
انتهايي، تعداد 2 ميليارد غده سالم يكسان در يك مساحت 40 هكتاري بدست آمد. اين
سرعت تكثير 100 هزار برابر بيشتر از سرعت توليد مثل جنسي است.
يك نخل روغني توسط كشت يك قطعه از بآفت برگ
توانست طي يكسال حدود 500 هزار گياه يكسان مقاوم به
فيلاريوسيس با توليد روغن 6 تن در هكتار را تامين كند (اين مقدار روغن 30-6 برابر
بيشتر از ساير گياهان اصلي توليد كننده روغن مانند آفتابگردان و سويا ميباشد).
همين روش براي تكثير رقمهاي جديد نارگيل نيز به كار ميرود. كشت مريستم
انتهايي و يا جوانههاي جانبي و توليد و تكثير گياهان عاري از بيماري و ويروس در
بيش از 50 نوع گياه شامل سيبزميني، توت فرنگي، انگور، ليمو،
كاساوا، سيبزميني شيرين، موز و غيره امكانپذير ميباشد.
3- تنوع سوماكلونال
القاي تنوع رويشي يا سوماتيكي (Soamaclonal
variation) با هدف ايجاد تنوع جديد و يا انتخاب تنوع موجود و گزينش ژنوتيپهاي
مطلوب (مقاومت به تنشهاي زنده و غيرزنده، كيفيت بهتر و
غيره) در درون محيطكشت (Invitro
selection) انجام ميشود.
كشت
سلولها و بافتهاي گياهي در محيطكشت مصنوعي و در شرايط خاص
باعث بروز تغييرات ژنتيكي در آنها ميشود. بنابراين جهت ايجاد تنوع و انتخاب
گياهان واجد صفات تغييريافته و جديد از قبيل گياهان مقاوم به شوري، خشكي، گرما،
سرما و مقاومت به آفات و بيماريها و يا بهبود كيفيت مواد غذايي از
اين روشها استفاده گرديده است كه در بعضي از زمينهها، رقمهاي تجاري نيز توليد
شده است. طي دهه اخير نيز اين گونه پژوهشها با شدت بيشتر دنبال ميشود. با توجه
به وجود اكثر مشكلات فوق در كشور، بكارگيري اين فنون در ايران نيز ميتواند
پتانسيل اقتصادي قابل توجهي به دنبال داشته باشد.
از ايجاد رقمهاي جديد تجاري توسط تنوع سوماكلونال ميتوان به موارد زير اشاره
نمود:
- گوجهفرنگي داراي رنگ، طعم و بآفت عالي
كه ميتواند 14-10 روز پس از برداشت (بدون آسيب) نگهداري شود.
- فلفل شيرين با اندازه ريز، بدون دانه، تغيير درجه شيريني و رنگ قرمز تيره از
طريق كشت بساك به مرحله تجاري رسيده است.
- رقمهاي هويج و كرفس تردتر و شيرينتر به بازار عرضه شده است.
- يك رقم برنج ديررس و يك رقم پاكوتاه در ژاپن بدست آمده است.
- لاينهاي متحمل به شوري در برنج ايجاد شده است.
- توليد رقمهاي تجاري داراي صفات مطلوب در سيبزميني، نيشكر، برنج، ذرت، جو،
گندم، تنباكو، شبدر، يونجه، كلزا، يولاف و گوجهفرنگي نيز از اين روش گزارش شده
است.
4- دورگگيري سوماتيكي و امتزاج پروتوپلاست
دورگگيري سوماتيكي (Somatic
hybridization) و امتزاج پروتوپلاست (Protoplast
Fusion) در جنسها و گونههايي انجام ميشود كه تلاقيپذيري ندارند. اين
كار به منظور دستكاري گونههاي گياهي و در جهت افزايش تنوع ژنتيك و ايجاد صفات و
يا گياهان جديد و توليد سيبريدها (دورگهاي سيتوپلاسمي) استفاده ميشود. اين فنون
با رفع محدويت تلاقيهاي بينگونهاي و بينجنسي از طريق كشت تخمك
نارس يا بالغ، گردهافشاني در محيط مصنوعي (Invitro Pollination) و يا بكارگيري
فنون نجات (يا كشت) جنين (Embryo rescue) ميتوانند به
عنوان مكمل روشهاي اصلاح سنتي عمل نمايند.
اگرچه بهنژادگران اميدواري زيادي به اين فنون دارند، ولي تاكنون موفقيت كاربردي
چنداني نداشته است. از جمله صفاتي كه در اين روش براي انتقال مورد توجه هستند، ميتوان
تحمل به تنشهاي محيطي از قبيل سرما، شوري، خشكي و مقاومت به آفات
و بيماريها را نام برد.
ايجاد دورگهاي سوماتيكي به روش امتزاج پروتوپلاست در بيش از 30 گونه و 12 جنس
انجام شده است. پوميتو (Pomato) تنها گياه
جديدي است كه از طريق امتزاج پروتوپلاست گوجهفرنگي و سيبزميني توليد
شده است ولي هنوز بهرهبرداري كشاورزي ندارد.
5- توليد متابوليتهاي ثانويه (Secondary
metabolites)
گياهان در طول زندگي خود برخي از مواد آلي شيميايي پيچيده توليد ميكنند كه در
رشد و نمو و فعاليتهاي حياتي گياه نقشي ندارند و به آنها
متابوليتهاي ثانويه گفته ميشود. مواد معطر، مواد موثره دارويي، فرمونها، حشرهكشها،
علفكشها، قارچكشها، هورمونهاي گياهي و مواد آللوپاتيك (ايجاد كننده
انواع مقاومتها و يا بازدارنده رشد و نمو) از اين جمله هستند (جدول4). توليد
انبوه و سريع اين مواد پيچيده در مقياس زياد از روشهاي شيميايي آزمايشگاهي، مشكل
و يا غيرممكن ميباشد. از سوي ديگر، به دليل گسترش مصرف مواد دارويي و صنعتي،
نياز به مواد جديد با تاثيرات بيشتر از منابع متنوع تجديدشونده شيميايي با عوارض
زيست محيطي كمتر و روشهاي استخراج آسان و اقتصادي ضروري ميباشد. بيوتكنولوژي و
از جمله كشت بافتهاي گياهي براي توليد آسان و انبوه
متابوليتهاي ثانويه، يك راهحل مناسب و ارزانتر براي اين مشكل ميباشد.
جدول 4 ميزان توليد برخي از متابوليتهاي ثانويه را از طريق كاشت گياه
كامل و كشت بآفت با
هم مقايسه ميكند. همانطور كه مشاهده ميشود، ميزان توليد از طريق كشت بآفت 10-3
برابر بيشتر از كاشت گياه كامل ميباشد.
قيمت متابوليتهاي ثانويه نيز بسيار گران ميباشد، به طوري كه فروش محصولات
دارويي مانند شيكونين (Shikonin) يا ديجيتوكسين
(Digitoxin) و يا عطرهايي
همچون روغن جاسمين (Jasmin) از چند دلار
تا چند هزار دلار به ازاي هر كيلو تغيير ميكند. به عنوان مثال قيمت هر كيلو از
داروهاي ضد سرطان مانند وينبلاستين (Vinblastin)، وينكريستين
(Vincristin) و تاگزول (Taxol) به چند هزار
دلار ميرسد. جدول 5 ميزان فروش جهاني برخي از متابوليتهاي ثانويه را بيان مينمايد
و هر كدام مبالغ هنگفتي را به خود اختصاص دادهاند.
دید کلی
فناوری نانو ، چنانکه از نام آن برمیآید با اجسامی به ابعاد نانومتر سروکار دارد.
فناوری نانو در سه سطح قابل بررسی است: مواد ، ابزارها و سیستمها. در حال حاضر در
سطح مواد ، پیشرفتهای بیشتری نسبت به دو سطح دیگر حاصل شده است. موادی را که در
فناوری نانو بکار میروند، نانو ذره نیز مینامند. برای آنکه تصوری از ریزی نانو
ذرهها داشته باشیم بهتر است آن را با ابعاد سلول مقایسه کنیم. اندازه متوسط سلول
یوکاریوتی 10 میکرومتر است. اندازه متوسط یک پروتئین5 نانومتر است که با ابعاد
ریزترین جسم ساخت بشر قابل مقایسه است. بنابراین میتوان با بکارگیری نانو ذرهها
نوعی مامور مخفی به درون سلول فرستاد و به کمک آن از بعضی رازهای نهفته در سلول
پرده برداری کرد.
این ذرات آنقدر ریزند که تداخل عمدهای در کار سلول بوجود نمیآورند. پیشرفت در
زمینه نانو فناوری نیازمند درک وقایع زیستی در سطح نانوهاست. از میان خواص فیزیکی
وابسته به اندازه ذرات نانو ، خواص نوری (Optical) و مغناطیسی
این ذرات ، بیشترین کاربردهای زیستی را دارند. استفاده از فناوری نانو در علوم
زیستی به تولد گرایش جدیدی از این فناوری منجر شده است یعنی نانوبیوتکنولوژی.
کاربردهای نانو ذرهها در زیست شناسی و پزشکی عبارتند از: نشانگرهای زیستی فلورسنت
، ترابری دارو و ژن ، تشخیص زیستی پاتوژنها ، تشخیص پروتئینها ، جستجو در ساختار DNA ، مهندسی بآفت ،
تخریب تومور از طریق گرمادهی به آن و بهبود تباین (کنتراست).
رابطه نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی
نانوتکنولوژیمجموعهای است از فناوریهایی که به صورت انفرادی یا باهم در جهت
بکارگیری و یا درک بهتر علوم مورد استفاده قرار میگیرند. بیوتکنولوژی جزء
فناورهای در حال توسعه میباشد که با بکارگیری مفهوم نانو به پیشرفتهای بیشتری دست
خواهد یافت. نانوبیوتکنولوژی به عنوان یکی از حوزههای کلیدی قرن 21 شناخته شده
است که امکان تعامل با سیستمهای زنده را در مقیاس مولکولی فراهم میآورد.
بیوتکنولوژی به نانوتکنولوژی مدل ارائه میدهد، در حالی که نانوتکنولوژی با در
اختیار گذاشتن ابزار برای بیوتکنولوژی آن را برای رسیدن به اهدافش یاری میرساند.
نشانگرهای زیستی
از آنجا که انداه نانو ذرات ، در محدوده اندازه پروتئینهاست، میتوان از آنها برای
نشاندار کردن نمونههای زیستی استفاده کرد. برای این کار ، باید نانو ذره بتواند
به نمونه زیستی هدف متصل شود و نیز راهی برای دنبال کردن و شناسایی نانو ذره وجود
داشته باشد. به منظور ایجاد میان کنش بین نانو و نمونه زیستی ، نانو ذره را با
پوشش بیولوژیکی مانند آنتی بادیها ، بیوپلیمرهایی مانند کلاژنها که نانو ذره ها را
از نظر زیستی سازگار میکند، میپوشانند. میتوان نانو ذرهها را فلورسنت
کرده یا خواص نوری آنها تغییر داد.
نانو ذرهها در مرکز نشانگر زیستی قرار میگیرند و بقیه اجزا روی آنها قرار داده
میشوند و این ساختار غالبا کروی است. کنترل دقیق بر اندازه متوسط ذرات امکان
ایجاد کاوشگرهای فلورسنت را که باریکههای نوری را در طیف وسیعی از طول
موج گسیل میدارند، فراهم میآورند. این امکان به تهیه نشانگرهای زیستی با رنگهای
فراوان و قابل تشخیص ، کمک شایانی میکند. ذره مرکزی معمولا توسط چندین تک لایه از
موادی که تمایل به واکنش ندارند مثل سیلیکا محافظت میشود.
مهندسی بآفت Tssue engeering
سطح استخوان از ترکیباتی تشکیل شده است که حدودا 100 نانومتر عرض دارند. اگر سطح
یک عضو مصنوعی به استخوان طبیعی پیوند بخورد بدن آن را پس میزند. دلیل امر تولید بآفت مصنوعی
در محل استخوان طبیعی و سطح مصنوعی میباشد. استئوبلاستها در بآفت پیوندی
استخوان وجود دارند و بخصوص در استخوانهای در حال رشد دارای فعالیت چشمگیری هستند.
با ایجاد ذراتی در اندازه نانو در سطح مفاصل و استخوانهای مصنوعی احتمال دفع عضو
جایگزین به دلیل تحریک سلولهای استئوبلاست کمتر میشود. ایجاد این ذرات با ترکیب
مواد پلیمری ، سرامیکی و فلزی چندی پیش توسط دانشمندان به اثبات رسید.
مواد مورد استفاده در ترمیم استخوان
تیتانیوم ماده شناخته شدهای برای ترمیم استخوان است و به دلیل ترکیبات خاص و وزن
زیادش جهت بالا بردن میزان استحکام بطور وسیع در دندانپزشکی و ارتوپدی استفاده میشود.
ولی متاسفانه به دلیل آنکه بخش چسبندهای که با Apatite (بخش فعال استخوان) پوشیده شده با
تیتانیوم سازگار نیست فاقد فعالیت زیستی میباشد. استخوان واقعی نانوکامپوزیتی از
موادی است که از ترکیب بلورهای هیدروکسید Apatite در ماتریکس آلی
بوجود آمده و به حالت منفرد یآفت میشود. استخوان طبیعی از نظر مکانیکی ، ضخیم و
در عین حال دارای الاستیسیته میباشد و در نتیجه قابل ترمیم است.
ساخت یک دندان
مکانیسم نانویی دقیقی که منجر به تولید ترکیباتی با خواص مفید شود، همچنان مورد
مطالعه و بررسی قرار دارد. اخیرا با استفاده از روش tribology یک دندان مصنوعی به صورت viscoelastic ساخته شده و
دارای روکش نانویی میباشد. از خواص منحصر به فرد این دندان مصنوعی میتوان به
عایق بودن آن در مقابل خراش و افزایش التیام دندان اشاره کرد.
معالجه سرطان به روش فتودینامیک
معالجه سرطان با استفاده از روش فتودینامیک بر اساس نابودی سلولهای سرطانی
بوسیله لیزری است که تولید اکسیژن اتمی میکند. به این طریق که اکسیژن اتمی رنگ
خاصی را تولید میکند و سلولهای سرطانی بیش از سلولهاهای دیگر آن را جذب میکنند.
در نتیجه فقط سلولهای سرطانی توسط اشعه لیزر نابود میشوند. البته یکی از معایب
این روش آن است که به دلیل آب گریز بودن مواد رنگی ، این مواد به سمت پوست و چشمها
حرکت میکند و در صورتی که شخص در معرض نور خورشید قرار گیرد باعث حساسیت در پوست
و چشمها میشود.
برای این حل مشکل صورتهای آب گریز مولکول رنگها را داخل ذرات نانویی متخلخل مثل ormosil nano partical که دارای
منافذی در حدود یک نانومتر میباشند قرار میدهند که این دارای دو مزیت است اولا
از انتقال مواد رنگی به سایر نقاط بدن جلوگیری میکنند و ثانیا امکان ورود و خروج
آزادانه اکسیژن را مهیا میسازد.
کاربردهای اکسید تیتانیوم
اکسید تیتانیوم (Tio2) می تواند به
عنوان کاتالیزور نوری عمل نماید. هنگام تابش نور جذب فوتونها با انرژی بالا ، باعث
برانگیختگی الکترونها و ایجاد رسانایی در مولکول میگردد. شکاف ایجاد شده
بین دو جفت الکترون به مشابه یک جریان الکتروپوزیتیو در طول مولکول DNA باعث باز شدن
دو رشته DNA از یکدیگر میگردد.
در واقع تغییرات ایجاد شده بوسیله فوتونهای نور در مولکول Tio2 باعث میشود که این مولکول به شکل یک
آنزیم آندونوکلئاز عمل نماید. این تواناییها در آینده میتواند تغییرات زیادی را
در استفاده از داروها و ژن درمانی ایجاد نماید و توانایی پیوند Tio2 با
بیومولکولهای مختلف راه را در ژن درمانی هموار خواهد نمود.
یکی از بزرگترین اشکالات دستکاری داخل سلول بوسیله این ریز ابزار این است که این
ذرات به اندازه کافی توانایی کنترل ماده ژنتیکی داخل هسته را ندارند. ترکیب مولکول
DNA با Tio2 در محیط خارج
سلول نشاندهنده این مشکل است. به ازای اتصال Tio2 به هر 60 - 50 جفت باز فقط یک ناحیه ژنی
در سلول *****داران تحت پوشش قرار میگیرد که دانشمندان امیدوارند این مشکل نیز در
آینده نزدیک حل شود. همچنین تحقیقاتی در زم