کرم قرمز خاکی

 كارگاه‌پرورش كرم خاكي - ورمی کمپوست ( جزوه ی عملی )

با همكاري:

جهاددانشگاهي
اداره كل شيلات استان تهران
اداره تغذيه و غذاي زنده شيلات ايران
اداره آموزش و ترويج شيلات ايران
تهيه كنندگان و مدرسين: سيف‌اله فرمحمدي و مسعود بوجار


1ـ روش‌هاي جمع‌آوري از طبيعت
جهت نمونه‌برداري و جمع‌آوري كرم‌هاي خاكي روش‌هاي متعددي وجود دارد اما نكته مهم زمان و مكان نمونه‌برداري مي‌باشد زيرا كرم‌هاي خاكي هميشه و همه جا پراكندگي يكسان ندارند. بهترين زمان جهت نمونه‌برداري هنگامي است كه بر اثر بارندگي زياد، كرم‌ها جهت تنفس به سطح خاك مي‌آيند مانند فصل‌هاي معتدل و مرطوب سال.
همچنين مكان‌هاي نمونه‌برداري بسته به اينكه هدف از نمونه‌برداري چه باشد تفاوت دارد. بطور كلي مي‌توان گفت، براي پيدا كردن كرم‌هاي خاكي كه رنگ بدن آنها قرمز و از لحاظ جثه كوچك هستند، جنگل‌ها و مرغزارها جاي مناسبي است و براي كرم‌هاي خاكي كرم و خاكستري رنگ، خاك‌هايي كه مواد معدني آنها زياد است مكان مناسبي است و ....
نكته مهم ديگري كه قبل از انجام نمونه‌برداري بايستي مورد توجه قرار گيرد. هدف از انجام نمونه‌برداري مي‌باشد، زيرا پس از به دست آوردن كرم‌هاي خاكي جهت مراحل بعدي آزمايشات، كارهاي مختلفي بر روي آن صورت مي‌گيرد، معمولاً 4 دليل عمده براي نمونه‌برداري وجود دارد كه عبارتند از:
الف ـ تشخيص و شناسايي كرم‌هاي خاكي يك منطقه
ب ـ تعيين جمعيت كرم‌هاي خاكي و بررسي ميزان پراكندگي آنها در واحد سطح
ج ـ بدست آوردن تعداد زيادي كرم خاكي جهت كشت و پرورش
د ـ جمع‌آوري كرم‌هاي خاكي تكثير شده در بسترهاي مصنوعي جهت عرضه (توليد انبوه يا نيمه صنعتي)
از جمله روش‌هاي جمع‌آوري كرم‌هاي خاكي مي‌توان به روش دستي، مكانيكي، الكتريكي و شيميايي اشاره نمود كه در ادامه هر يك از اين روش‌ها را شرح خواهيم داد.

1ـ1ـ روش دستي
در اين روش فقط احتياج به يك بيل مي‌باشد كه توسط آن خاك‌هاي منطقه مورد نظر را زيرورو كرده و كرم‌هاي خاكي در ميان خاكها را با دست جدا مي‌نمائيم. از اين روش براي اهداف الف و ج كه در بالا يادشده استفاده مي‌شود.
2ـ1ـ روش الكتريكي
بدين ترتيب مي‌باشد كه دو الكترود بطول 75 سانتي‌متر و عرض 8 تا 10 ميلي‌متر را در خاك محل مورد نظر فرو مي‌كنيم و آنرا به جريان برق وصل مي‌نمائيم هدايت الكتريكي خاك به رطوبت آن بستگي دارد. اما معمولاً نفوذ جريان برق به اعماق خاك سبب بالا آمدن كرمها از نقب‌هاي زير زميني خودشان مي‌شود. گر چه اگر سطح خاك خشك باشد كرمها بر عكس به سطح زيرين و يا پائين حركت خواهند كرد با اين روش كرم‌هايي كه در حدود 20 سانتي‌متري تا يك متري الكترود هستند تحريك مي‌شوند اين روش براي نمونه‌برداري از كرم‌هاي خاكي كه در مناطق عميق خاك زيست مي‌كنند استفاده مي‌شود.

3ـ1ـ روش شيميايي
از مواد شيميايي مختلف كه به صورت محلول در آمده‌اند جهت بالا آمدن كرم‌هاي خاكي از خاك استفاده مي‌شود. به عنوان مثال محلول كلريد جيوه، فرمالين، آب‌نمك، پرمنگنات پتاسيم و ...
اگر 15 ميلي‌ليتر محلول كلريد جيوه را در ليتر آب حل نمائيم و آنرا بسطح خاك بريزيم كرم‌ها سريعاً به سطح خاك خواهند آمد و يا اگر 5/1 گرم پرمنگنات پتاسيم را در 8/6 ليتر آب حل نمائيم مي‌توانيم براي يك مترمربع آنر مصرف نمائيم. 25 ميلي‌ليتر فرمالين 40 درصد را در 56/4 ليتر آب حل نموده و سپس مي‌توان در 36/0 مترمربع به كار گرفت كه رايج‌ترين و سهل‌الوصول‌ترين روش مي‌باشد ولي اگر كرمها را جهت پرورش و نگهداري بخواهيم بايستي بلافاصله آنها را بوسيله آب شستشو دهيم و اثر فرمالين را از بدنشان پاك نمائيم. اما مناسب‌ترين و بي‌ضررترين روش جهت بالا آمدن كرم‌هاي خاكي استفاده از آب نمك غليظ (در حد اشباع) مي‌باشد. در اين روش كرم‌هاي خاكي بدست آمده آسيبي نديده و مي‌توان در كليه اهداف نمونه‌برداري از آنها استفاده نمود.

آزمايش: جمع‌آوري به وسيله مواد شيميايي
1ـ يك ظرف 4 ليتري را از آب پركنيد، سپس به آن آنقدر نمك اضافه كنيد تا حالت اشباع به خود بگيرد، آب نمك تهيه شده را بر روي زميني به مساحت يك مترمربع m2 1×1 بريزيد. سپس صبر كنيد تا كرم‌هاي خاكي شروع به بيرون آمدن نمايند. كرمها را جمع‌آوري و تعداد آنها را در يك برگه جدا يادداشت نمائيد.
2ـ يك ظرف 4 ليتري از آب پركنيد سپس يك قاشق غذاخوري به آن پرمنگات سديم بيفزايد و آنرا خوب هم بزنيد. محلول مگنات سديم را بر روي زميني به مساحت يك متر مربع m2 1×1 بريزيد، سپس صبر كنيد تا كرم‌هاي خاكي شروع به بيرون آمدن كنند، كرم‌ها را جمع‌آوري و تعداد آنها را يادداشت نمائيد.
تعداد كرم‌هاي جمع‌آوري شده را با يكديگر مقايسه كنيد. كدام روش كرمها را بهتر جدا مي‌كند؟

2ـ1ـ روش‌هاي مكانيكي
در اين روش با استفاده از فاكتورهاي فيزيكي مانند نور و گرما كرم‌هاي خاكي را از خاك محيط كشت جدا مي‌سازنند. بدين ترتيب كه در كارخانه‌هاي كشت و تكثير جهت جمع‌آوري كرم‌هاي خاكي، بستر آنها را در محل‌هاي خاصي ريخته كه چند رشته المنت در بالاي آن به همراه يك دستگاه نوري قوي قرار داشته و از قسمت زيرين آن آب سرد در جريان مي‌باشد، بدين ترتيب كرم‌هاي خاكي كه از نور و گرما گريزان هستند به قسمت پائين رفته و عملاً خاك رويي فاقد كرم خاكي مي‌شود به همين صورت هر چند دقيقه مقداري از خاك رو را بر برداشته تا زمانيكه فقط كرم‌هاي خاكي در ظرف باقي بمانند. سپس آنها را شسته و آماده مصرف مي‌نمايند.

آزمايش: جمع‌آوري به وسيله نور
يك جعبه حاوي كرم‌هاي خاكي تهيه نمايد، جعبه را در معرض نور شديد قرار دهيد (مي‌توانيد از چراغ مطالعه و يا نور خورشيد استفاده كنيد)، حال به اندازه 5 سانتي‌متر از خاك روي جعبه را برداريد، اينكار را آنقدر تكرار كنيد تا هنگاميكه فقط كرم‌هاي خاكي در جعبه باقي بمانند.
2ـ شناسايي كرم‌هاي خاكي
كارشناسايي كرم‌هاي خاكي از همان زمان جمع‌آوري شروع مي‌شود لذا، تاريخ و محل جمع‌آوري بايد ثبت گردد. كرم‌هاي خاكي در هنگام نامساعد شدن شرايط زيستي تحرك زيادي پيدا مي‌كنند و اين امر در هنگام كار كردن با آنها مشكلاتي را به وجود مي‌آورد لذا براي بهتر كار نمودن با نمونه‌هاي تهيه شده بايستي ابتدا نمونه‌ها را فيكس و يا در حالت آزاد ثابت گردند. بدين معني كه بدن كرم‌ها تغيير حالت نداده و انعطاف‌پذيري لازم را داشته باشند.
يكي از نكات مهم در رده‌بندي كرم‌هاي خاكي بررسي مرفولوژي آنها مي‌باشد بدين لحاظ در ادامه اين قسمت اندام‌هاي بيروني و ظاهري كرم خاكي كه در رده‌بندي آنها نقش بسزايي دارند نيز طي آزمايشي مورد بررسي قرار مي‌گيرند.

1ـ2ـ آزمايش فيكس كردن و آماده‌سازي براي شناسايي كرم‌هاي خاكي
ابتدا نام محل نمونه‌برداري را در جدول ذكر مي‌كنيم، تعداد 5 عدد كرم خاكي از محيط زندگي (خاك بستر) جدا كرده و آنرا تميز نموده بطوريكه ذراتي از محيط به همراه نداشته باشند. بعداً آنرا وزن نموده و درجدول فوق‌الذكر ثبت مي‌نمائيم. سه پتريديش تهيه كرده و در آنها محلول‌هاي متفاوتي جهت ادامه آزمايش تهيه مي‌نمائيم. در يك پتريديش محلولي از فرم آلدئيد و الكل به نسبت 1 فرم آلدئيد و 2 الكل تهيه مي‌كنيم و در پتريديش دوم محلول فرم آلدئيد رقيق 10-5% مي‌ريزيم. كرم خاكي را در محلول اول وارد كرده، در اين مرحله نمونه مي‌ميرد و از خود يك ماده شيميايي ترشح مي‌كند كه مي‌تواند 3 رنگ زرد، سفيد و بي‌رنگ داشته باشد. رنگ مشاهده شده را در جدول ثبت مي‌كنيم، نمونه را وارد محلول دوم نموده و بعد از 1 دقيق تا 30 ثانيه آنرا بيرون آورده و رو به سطح شكمي بر روي تخته چوبي قرار مي‌دهيم و بدن آنرا راست و مستقيم مي‌كنيم، براي اينكار يك انتهاي آنرا با پنس گرفته و بوسيله قلم مويي كه در محلول پتريديش سوم (محلول آب و فرم آلدئيد به نسبت10 به 1) خيس شده رو به انتهاي آزاد نمونه مي‌ماليم، اين عمل دو فايده دارد، يكي اينكـه مانع از جذب ناگهاني آب به بدن نمونه مي‌شود و ديگراينكه به مستقيم حالت گرفتن‌كرم كمك مي‌كند.
بعد از اينكه نمونه حالت گرفت طول آنرا با خط كش اندازه‌ گرفته و در جدول يادداشت مي‌نمائيم، سپس آنرا وارد لوله آزمايش كرده و بر روي آن فرمالين 5% مي‌ريزيم و دهانه آنرا توسط چوب پنبه بسته و بروي آن يك برچسب زده و شماره نمونه را مطابق با جدول يادداشت مي‌كنيم، لوله آزمايش حاوي نمونه را بمدت دو روز به همان حالت نگه مي‌داريم تا نمونه كاملاً ثابت شود.

 

ادامه نوشته