رزاسه يا گل سرخيان
رزاسه يا گل سرخيان
رزاسه يكي از خانوادههاي متنوع و پر جمعيت از نظر گونههاي گياهي است. گياهان گوناگون آن با كاربرد مختلف ديده ميشوند. تعداد زيادي گياهان دارويي، درختان ميوه، بخشي از گياهان زينتي، تعداد زيادي گلهاي شاخه بريده يا گياهان آپارتماني در اين خانواده هستند. اجداد رزهاي امروزي نسترنها هستند. نسترنها با نام جنسي رزا Rosa در جهان شناخته شده هستند و شامل مجموعه‌اي از گياهان با خواص و كاربردهاي گوناگون ميباشند. نسترنهاي شناخته شدهاي در نقاط مختلف ايران بصورت پايه درختان پيوندي و پايه گلهاي رز پيوندي كشت و كار ميشوند.
رزا فوئتيدا Rosa foetida
يكي از اين نسترنهاي بسيار زيباي شناسايي شده در ايران رزا فوئتيدا Rosa foetidaاست. كه در منطقه كوهستاني كردستان به وفور يافت ميشود. رزا فوئتيدا درختچه‌اي است با رشد منظم و برگهاي درخشان سبز، گلهاي زرد معطر و منظرهاي بسيار زيبا دارد. اين گياه به تنهايي هم بعنوان درختچه زينتي قابل كشت و كار است.
رزا موشاتا
نسترن ديگري به نام نسترن زرد يا رزا موشاتا است كه در مناطق كوهستاني ايران ميرويد. اما رايحه مطبوعي كه در رزا فوئتيدا هست در اين گياه وجود ندارد. رزا موشاتا گياهي است كه بافت نامناسب و خاكي با PH بالا را بخوبي تحمل ميكند.
نسترن شيرازي
نسترن ديگر به نام رز وحشي تحت نام نسترن شيرازي و رزا هميسفريكا گياهي است كه در كوه‌هاي استان فارس به وفور وجود دارد.نسترن ديگري در استان فارس به نام گل دو رو وجود دارد كه در حقيقت يك رزا فوئتيدا استRosa foetida bicolorيا گل آتشين.
گل محمدي Rosa damascena
نسترن بومي و معطر ديگر در ايران رزا دامِسانا يا گل محمدي است. و به عنوان كار اقتصادي در بسياري از نقاط ايران در حال كشت و كار است. گلهاي پُر پَر آن تا اواخر مرداد ماه ديده ميشود.
تقسيمبندي رزها
بر طبق تقسيم‌بنديهاي نه چندان جديد، رزهاي موجود در عالم گياهي به سه گروه بزرگ تقسيم شده‌اند.
رزهاي پرورشي
- رزهاي تك گل؛
- رزهاي خوشهاي؛
- رزهاي پا كوتاه مينياتور.
رزهايي كه بصورت تك گل يا يك گل درشت ظاهر ميشوند. به اين چنين رزهايي بخاطر اينكه كامليا گل درشتي داشته و از خانواده چاي بوده است تي هيبريد يا هيبريد چاي Tea hybrid ميگويند. تمام گلهاي شاخه بريده و اكثر رز فضاي سبز از اين دسته رزها هستند.
1- رزهايي كه به حالت خوشهاي يا چند گلي هستند. تفاوت عمده اين دسته با گروه قبل در اين است كه يك گل درشتتر در مركز گل و تعدادي گل در اطراف آن وجود دارند. اين رزهاي خوشهاي را اصطلاحاً رزا گِرَنديفلوراRosa grandiflora مينامند.
2- رزهايي كه اصلاً مصرف شاخه بريده ندارند و به عنوان يك گياه فضاي سبزي و قابل سَربرداري كشت و كار ميشود. انواع رزهاي مينياتور كه بسيار سريع‌الرشد هستند و به عنوان گياه پرچيني Border plant براي فضاي سبز استفاده ميشوند.
تكثير رزها بسته به نوع استفاده آنها متفاوت است. اگر رزا به منظور استفاده در فضاي آزاد كشت ميشود بهتر است از روش پيوند روي پايههاي نسترن استفاده شود. اما اگر هدف از كشت و كار رزها استفاده از گلهاي شاخه بريده اين گياهان است ميتوان بوسيله كاتينگ و قلمه برداشتن آنها را تكثير كرد.
نسترن گياهي است كه ميوههاي آن به رنگ قرمز و نارنجي است. درون اين ميوهها بذرهاي كركدار سفيدي وجود دارد كه آنها را از داخل ميوه جدا ميكنيم و در يك بستر مناسب ترجيحا ً در سنگريزه ياشن نسبتاً درشت قرار داده و مرحله استراتيفيه Stratifieaeيا طي دوره سرما را براي آن ايجاد ميكنيم.سپس اين بذرها را وارد محيط كشت ميكنيم. محيط كشت مي‌تواند مزرعه و يا حتي يك گلدان باشد.
زمان اجراي پيوند هنگامي است كه ضخامت ساقههاي نسترن به اندازه كافي رسيده باشند. عمل پيوند را بايد در فصل مناسب انجام داد. پيوندهاي نيمانيم و پيوندهاي گلخانه در ماه‌هاي زمستان انجام ميشود، زماني كه پايه فعال و در حال رشد است. از يك گياه در حال خواب و دورمسني پيوندك را انتخاب ميكنيم و بر روي پايه وصل ميكنيم.
روش ديگر پيوند جوانه است. اين پيوند را در فصل بهار يا اواخر تابستان انجام ميدهيم. بعد از استقرار پيوند و اطمينان از گيرايي پيوند، گياه را به محل اصلي آن انتقال ميدهيم. براي انتقال از گلدان‌هاي معمولي يا پيتهاي حلبي كه فضاي كافي براي رشد ريشههاي گياه دارند استفاده ميكنيم، و بدون اينكه به ريشههاي گياه آسيبي برسد حجم ريشه همراه با خاك را از گلدان جدا ميكنيم و در زمين اصلي ميكاريم. بعد از كاشت در زمين نگهداري خاصي احتياج دارد.
ارقام مختلف گياهان رز دورههاي متفاوتي از گلدهي دارند. بعضي از ارقام در طي يك فصل رشد 6 تا 8 بار گل توليد ميكنند و بعضي ديگر دفعات كمتري، گل دهي دارند.
اما در هر حال براي داشتن يك رز سالم و پر گل دو نوع هرس توصيه ميشود :
- هرس سبز يا تابستانه؛
- هرس فرم يا زمستانه.
هرس تابستانه معمولاً پس از پايان هر دوره گلدهي اتفاق مي‌افتد. تمام دم‌گل و گلهاي پژمرده شده را برميداريم بدين ترتيب جوانههاي پايين گل رشد كرده و براي دوره بعد به گل ميروند. اين هرس از اوايل ارديبهشت تا اوايل آذر ماه بشرط اينكه امكان گلدهي باشد قابل انجام است.
هرس زمستانه در اوايل پاييز يا اواخر زمستان انجام ميشود و بسته به ضخامت ساقه‌ها نوع هرس متفاوت است. چنانچه ساقه‌ي رز قطور و محكم است 3-2 جوانه را باقي گذاشته و بقيه را حذف ميكنيم. اگر شاخه ضعيف بود و امكان رشد همه جوانه‌ها وجود نداشت 6- 5 جوانه باقي گذاشته و بقيه را حذف كنيد.
نگهداري شاخه رز: بعد از بريدن و انتقال به گلدان (در طول و ارتفاع بريده ميشود)، بخش‌هايي از انتهاي ساقه كه حالت لزج و بيمارگونه دارد را قطع كنيد و براي نگهداري ساقه استفاده از تركيبات نقره، ساكارز و اتانول 5% توصيه ميشود
ریشه دارکردن قلمه ها:
قدرت ریشه زایی در قلمه گیاهان مختلف متفاوت است. برخی از گیاهان (بید، تبریزی، انگور) به راحتی ریشه دار می شوند و در برخی دیگر مانند (ورد، سیب، هلو) این کار به سختی انجام می شود و در گروهی مانند (گردو و پسته) این کار به تقریب نا ممکن است. پژوهشها نشان می دهد که قدرت ریشه زایی با غلظت آکسینی که در یاخته های بافت پینه ای ناحیه ته قلمه یافت می شود ارتباط مستقیم دارد. در باغبانی از همین پدیده برای ریشه دار کردن قلمه های گیاهان سخت ریشه زا می توان استفاده کرد، به 2 نکته در اینجا اشاره دارم:
اول اینکه . اگر قلمه گرفته شده، در اصل قدرت ریشه زایی نداشته یعنی مواد مورد نیاز ریشه زایی را نداشته باشد، نمی توان آن را با استفاده از هرمون وادار به این کار کرد.
دوم اینکه . اثر آکسین، تنها تولید سرآغازه های ریشه است و اگر این ماده مدت زیادی در محیط کشت باقی بماند از رشد ریشه های تولید شده جلوگیری خواهد کرد. البته در طبیعت، پس از اینکه ملکولهای آکسین کار خود را انجام دادند، یا توسط خود گیاه از بین می روند و یا توسط آب آبیاری شسته می شوند. بنابراین مشکلی در رشد ریشه های تولید شده بوجود نمی آید. در حال حاضر اینگونه کاربردهای اکسین در دنیا متداول است و برای این منظور آمیخته های هرمونی ویژه ای به نامهای تجاری مانند : " روتان و هورمودین " در بازار یافت می شود.
کاربردهای هورمون اسیدابسیزیک در باغبانی1.کمک به ریزش:
این بازدارنده هورمونی باعث تحریک ریزش و پیری برگ و میوه می‌شود
2.جلوگیری از سبز شدن بذر:
اسیدآبسیزیک از سبز شدن تعداد زیادی از بذرها جلوگیری کرده و یا سبز شدن آنها را به تاخیر می‌اندازد و نیز به علت همین ماده است که بذر در داخل میوه جوانه نمی‌زند
3.کند شدن رشد و ایجاد پیری:
اسیدابسیزیک رشد انوع زیادی از بافتها و اندامهای گیاهای از جمله ساقه‌ها و ریشه‌ها را کند می‌سازد و اثر دیگر آن مربوط به پیری اندامهای گیاهی است چون این هورمون تجزیه کلروفیل را تسریع میکند
4. تسریع در تشکیل ریشه:
در برخی از گونه‌های ریشه را بهبود می‌بخشد
5.اثر روی گلدهی:
در برخی از گیاهان روز کوتاه به گلدهی کمک میکند که ممکن است ناشی از کند سازی رشد باشد که خود ان می‌تواند برای گل دادن مساعد باشد.
6.در طولانی کردن دوره خواب بذور و جوانه‌ها و کوتاه داشتن قد گیاهان چوبی از این هورمون استفاده می‌کنند
7.استفاده از این هورمون باعث کنترل بسته شدن روزنه‌های گیاه می‌شود که بدین وسیله در هنگام کم آبی مانع از دست رفتن آب گیاه می‌شود
8.دخالت در تشکیل غده ها:
در گیاهانی كه در روزهای کوتاه غده های خود را گسترش می دهند عامل اصلی در تحریک رشد غده ها اسید ابسزیک میباشد
مشتقات اکسین معمولا واسه رز استفاده میشه.
فرو بردن ته قلمه های برگدار رز در محلول ایندول بوتیریک اسید (IBA ) با غلظت
کم به مدت 24 ساعت با استفاده از 1mg/g IBA همراه با پودر تالک منجر به 100
% ریشه دهی در اغلب ارقام رز گردیده است .ایندول بوتیریک اسید موثرتر از ایندول
استیک اسید یا نفتالین استیک اسید (NAA ) است.
کاربرد غلظت های بالای اکسین در ریشه دار کردن قلمه های رز در ازمایشات نتایج
منفی داشته.
غلظت های 1-10 میلی گرم در لیتر IBA و تیمار به مدت 24 ساعت قلمه های رز در
آن،ریشه زایی بیش از 30 رقم رز را تحریک میکند.
و دیگر اینکه: ثابت شده در گیاه رز تیمار بلند مدت با غلظتهای پایین اکسین سودمند تر
از فرو بردن سریع قلمه ها در غلظت های زیاد آن است.
اینها که نوشتم برداشتهایی از کتاب رز از "سازمان ملی تحقیقات گل و گیاهان زینتی محلات" بود.
اما ما تو دانشگاهمون تقریبا همه نوع قلمه سخت ریشه زایی رو : به مدت 5-10 ثانیه
ته قلمه رو در محلول IBA به غلظت 2000-3000ppm فرو میکردیم و نتایج خوبی
داشت حتی زیتون و فدق و گردو و بازدانگان که از سخت ریشه زا ها هستند با این
غلظت جواب دادن.
امیدوارم تونسته باشم کمکی کرده باشم.:)
منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )