بزرگترین وبلاگ مقاله کشاورزی ایران

چب يا چبر و گاورس و شبدر سفيد و تأمين علوفه دام در زمستان

چب يا چبر Poa pratensis

اين گياه را در مناطق مرطوب جهت چراگاه و در نواحي سرد به منظور احداث چمن کشت مي نمايند. اين گياه به علت تطابق و سازش با آب و هواي متنوع و خاک هاي مختلف و نواحي کوهستاني سرد دامنه پراکندگي زيادي پيدا کرده است. اين گياه حاوي مواد غذايي کافي و خوشخوراک مي باشد و بايد جهت تهيه علوفه خشک قبل از خوشه درآوردن در بهار برداشت نمود. در اين مرحله از رشد ميزان درصد پروتئين آن به حداکثر 20% خواهد رسيد.

شرايط زيست :

اين گياه ويژه مناطق سرد و مرطوب بوده و نواحي آفتابي را مي پسندد به عبارت ديگر اين گياه آفتاب دوست است و در تابستان هاي گرم در سايه آفتاب محصول رضايت بخشي توليد مي کند. خاک هاي مرغوب و حاصلخيز مهمترين محيط رشد و نمو براي اين گياه مي باشد. اين نبات تحمل خاک هاي اسيدي يا قليايي را ندارد و در PH نسبتاً اسيدي و خنثي بهتر رشد مي کند. در طول مدت رشد بايد به مقدار کافي ازت در دسترس اين گياه قرار داشته باشد. عموماً با شبدر سفيد و يا يکي از نباتات خانواده لگومينوز که قادر به تثبيت ازت خاک باشد بهترين کشت مخلوط را تشکيل مي دهد. فسفر و کلسيم نيز بايد به اندازه کافي در دسترس گياه قرار گيرد. بستر گياه بايد نرم تهيه شود تا بتوان به خوبي از بذرافشان استفاده نمود. براي اين منظور بايد بستر بذر را حداقل يک ماه قبل از کشت شخم زد. بذر را مي توان در بستر نرم بذرافشان يا با دست کشت نمود و سپس به وسيله دندانه روي آن را با خاک پوشانيد. زمان کشت مناسب اوائل پاييز مي باشد ولي مي توان در پاييز و زمستان تا چندين هفته قبل از يخبندان نيز اقدام به کشت آن نمود.

موارد استفاده : اين گياه اوايل بهار رشد اصلي خود را شروع کرده علوفه سبز و نرم و نسبتاً آبداري توليد مي نمايد. اين نبات چراگاه مناسبي توليد مي کند که در برابرلگدمالي و چراي مفرط مقاوم مي باشد. در مناطق مرطوب از کشت اين گياه با يونجه به عنوان چراگاه و يا کشتزار استفاده مي توان نمود.

در مناطق خشک جهت احداث چراگاه بايستي نوع چبر (poa pratensis) را مخلوط با شبدرشيرين – سودان گراس (انواع ذرت خوشه اي) کشت کرد. اين گياه براي احداث و تشکيل چمن نيز بسيار مناسب است.

گاورس (نوعي ارزن) Panicum italicum

گاورس داراي برگ هاي پهن و خوشه هاي بلند و بخش بخش مي باشد. چون دوره رشد و نمود اين گياه در فصل تابستان مي باشد. از اين رو جهت توليد و عملکرد مناسب احتياج فراوان به آب و هواي گرم دارد. اين گياه در ارتفاعات زياد که داراي تابستان هاي سرد مي باشد نيز محصول رضايت بخشي توليد مي کند. در مناطقي که داراي تابستان هاي کوتاه است نمي توان را کشت کرد . در مناطق باران خيزي هم که نزولات در فصل رويش گياه حادث مي شود. مي توان محصول خوبي برداشت کرد . به طور کلي اين گياه به آب فراوان احتياج ندارد ولي ضمناً خسارات ناشي از خشکي را نيز در مورد آن نمي توان دوباره جبران نمود. اين نبات به سبب دوره رشد کوتاه خود مي تواند در برابر خشکي هاي حاد تا حدودي مقاومت کند. خاک هاي حاصلخيز و غني لومي و سبک و همچنين خاک هاي هوموس دار جهت کشت ارزن مناسب مي باشد. کشت ارزن پس از يونجه و ساير علوفه ها و همچنين در زمانهايي که از نظر بقاياي گياهي تميز نگرديده به تجديد مواد اضافه باقي مانده در زمين کمک مي نمايد.

بهترين زمان کشت اواخر بهار است که هواي محيط به اندازه کافي گرم شده است. بهتر است در فصل بهار چند هفته قبل از کشت بذر در اين گياه زمين را شخم بزنيد. اين عمل به نابودي علف هاي هرز کمک شاياني مي کند. بعد از شخم زدن ديسک کمک شاياني به نرم شدن خاک مي کند. ارزن در شرايط خاص و مناسب 45 روز پس از کشت محصول خواهد داد. در مناطقي که داراي تابستان طولاني هستند مي توان اين گياه را پس از برداشت غلات کشت نمود.

شبدر سفيد Trifolium repens

شبدر سفيد گياهي است چند ساله و داراي ريشه هايي دائمي در خاک است که طول آنها به يک متر مي رسد. شبدر سفيد در محل طوقه ساقه هايي توليد مي کند که ممکن است در بين آنها ساقه هاي بي بار هم ظاهر شود. شبدر سفيد داراي ساقه هاي خزنده است که از مفصل و گره هاي آن در اثر تماس با خاک ريشه نابجا خارج مي شود. ساقه هاي اين گونه شبدر تو خالي و پوک و گاهي پوشيده از کرک است.

اين شبدر بر خلاف شبدر قرمز تمناي کمتري نسبت به کليه شرايط مورد نياز رشد و نمو دارد. شبدر سفيد به نور فراوان بيش از هر چيز احتياج دارد و حتي در خاک هاي رسي سنگين که اراي اکسيژن و کاملاً خشک نباشد پراکنده است. بنابراين اين گياه در هر مکاني که رطوبت جزئي و تا حدي کافي در دسترس داشته باشد بدون در نظر گرفتن ساير شرايط قدرت حفظ و بقا و صيانت خود را دارد. شبدر سفيد اصولاً گياهي است دائمي ولي در بعضي مناطق از آن به عنوان گياه علوفه اي زمستانه يکساله استفاده مي نمايند. يکي از مزاياي مهم اين نبات امکان کاشت مخلوط آن با بذر جمن هاي معمولي است. در مناطقي که احداث چراگاه هاي مصنوعي متداول است و يا در مناطق خشکي مانند ايران که داراي چراگاه هاي طبيعي و تنگ مي باشد اغلب اين گياه در بين ساير نباتات چراگاه خود نمايي مي کند که با ميل توسط احشام خورده مي شود. البته گذشته از مصرف شاخ و برگ آن به عنوان تعليف، گل آذين آن هم خوشخوراکي خاصي براي رمه ها دارد ولي گوسفندان زياد علاقه اي به خوردن آن ندارند.

اين نبات مي تواند در مواقع بحراني گرم سال منبع خوبي براي زنبوران عسل باشد و در برنامه کاشت مخلوط هم اين گياه را مي توان وارد کرد. شبدر سفيد گياهي است دگرگشن و بايد عاملي موجب تلقيح آن گردد. گياه فوق عملاً در اثر خودگشن شدن عقيم مي ماند و بايد به وسيله گروه هاي گل آذين گلهاي ديگر شبدر بارور شود. شبدر سفيد مشابه با ساير شبدرها بهترين رشد را در آب و هواي مرطوب و سرد و خاک هاي آهک دار و فسفر دار و پتاس دار دارد. اصولاً شبدر سفيد را در بهار مي کارند ولي چنانچه شرايط محيطي قبل از فرارسيدن زمستان اجازه رشد کافي به آن بدهد، مي توان درپاييز اقدام به کشت نمود. شبدر سفيد را مي توان به صورت علوفه سبز به صورت مخلوط و به صورت برمه کشت نمود. اين گياه علاوه بر تغذيه چارپايان در مرغداري هم مورد استفاده قرار مي گيرد. مقاومت شبدر سفيد به سرما بيش از سرما است. بذر اين گياه اغلب به رنگ زرد و تخم مرغي شکل است.

شبدر مصري Tritolium alexandrinum

شبدر مصري نبات علوفه يکساله تابستانه ايست که داراي ريشه هاي ضخيم و عميق با انشعابات کم زيرزميني است. اين گياه داراي ساقه هاي راست – نازک و ظريف – مدور و منشعب است. طول ساقه هاي هوايي آن گاهي به بيش از از يک متر مي رسد و برگهاي قاعده آن از هم فاصله نسبتاً زيادي دارد. اين شبدر به عنوان يک نبات علوفه اي در مناطق گرم سواحل جنوب به خوبي عمل آمده توليد عملکرد محصول بسيار خوبي مي نمايد. شبدر مصري در عرض دوره رشد چنانچه شرايط جوي مناسب باشد توليد چندين چين مي نمايد. حتي در نواحي خوزستان از اين گياه بيش از 5 چين برداشت شده است. در نواحي جنوب اين نبات را در کشت کلش مورد استفاده قرار مي دهند و بهتر است در سيفال ( سوفار) برنج هم آن را وارد نمود. کشت مخلوط شبدر مصري با نباتات علوفه اي گندميان يا غلات مي تواند توليد عملکرد کاملاً رضايت بخشي را بنمايد.

تأمين علوفه دام در زمستان

به طور کلي مي توان پنج منبع غذايي دام را از يکديگر تميز داد :

1) مراتع طبيعي

2) چراگاه هاي ديم

3) چراگاه هاي فارياب

4) علوفه خشک

5) سيلو و غذاي متراکم

در کشور ما مراتع طبيعي رکن اساسي تغذيه را تشکيل مي دهد. زيرا هزينه اي جهت کشت و کار نباتات علوفه اي در اين گونه مراتع به کار نرفته و با حداثل خرج غذاي دام از آن تأمين مي گردد. ولي بايد توجه داشت که مراتع طبيعي ايران نمي تواند جوابگوي تغذيه دام هاي کشور باشد.

چون در تمام فصول سال مورد چرا قرار مي گيرد و به علت چراي مفرط و بي رويه عملکرد مناسبي ندارد. احداث چراگاه هاي ديم از طريق بذر پاشي مصنوعي تا حدودي مي تواند مايحتاج غذاي دام را در فصول معيني از سال تأمين نمايد. چراگاه هايي فارياب يا کشت و کار نباتات علوفه اي به خوبي مي تواند در تابستان و پاييز مواد غذايي و ويتامين هاي مورد نياز دام را تأمين نمايد.

علوفه خشک يونجه – سيلوي اکثر نباتات و کاه غلات منابع غذايي ديگري مي باشد که بايستي پس از کاشت درو شده به طرز خاصي جهت تغذيه دام در مواقع ضروري خشک و يا سيلو شود. کنجاله نباتات صنعتي يا بلغور غلات يا مواد معدني جزء غذاي متراکم دام محسوب مي شود که براي تکميل نمودن مواد غذايي مورد استفاده دام قرار مي گيرند. در ايران شرايط جوي اجازه کشت و کار اکثر نباتات علوفه اي را مي دهد (يونجه ، اسپرس – شبدر و انواع نباتات علوفه اي گرامينه) ولي بايد توجه داشت که کمبود آب کشت و کار نباتات علوفه اي را محدود مي نمايد. کاه غلات که در ايران به عنوان غذاي دام مصرف مي شود به علت عاري بودن از مواد غذايي مانند پروتئين و ويتامين چندان قابل توجه نمي باشد ولي همراه با علوفه هاي مغذي به خوبي مي تواند در رفع گرسنگي دام کمک نمايد.

سيلو

بزرگترين مشکلي که گله داري و پرورش دام در ايران با آن مواجه است کمبود غذاي دام در فصول معيني از سال مي باشد. تلفات فراوان دام هاي کشور اغلب معلول کمبود غذا و عدم آشنايي کامل دامداران به طرز تغذيه صحيح و استفاده درست از منابع غذايي مي باشد. کارخانه هاي چغندرقند و پنبه پاک کمي – شير پاستوريزه – آبجو سازي و غيره منابع مفيدي براي تغذيه دام به شمار مي آيد.

تهيه علوفه سبز کافي در فصول مختلف سال در تمام نواحي ايران مقدور نمي باشد. لذا بايستي مشکلات تغذيه دام را با تنوع بخشيدن به جيزه غذايي و ذخيره علوفه برطرف نمود . زارعين با تجربه ايراني در زمستان دام هاي خود را با تعليف علوفه خشک نگهداري مي کنند. تغذيه علوفه خشک زياد چندان مفيد نمي باشد. زيرا علوفه هنگام خشک شدن در مقابل آفتاب قسمت زيادي از مواد غذايي و خواص طبيعي خود را از دست مي دهد. ذخيره علوفه براي زمستان و يا تهيه مواد غذايي با کيفيت و کميت خوب و متناسب براي احشام به انبارهاي مخصوصي که سيلو ناميده مي شود دارد. سيلو کلمه اي است اسپانيايي که براي منظورهاي مختلفي به کار مي رود. سيلو براي ذغال سنگ – سيلو براي غلات و سيلو براي غلات- سيلو براي نباتات علوفه اي سبز و غيره کاربرد دارد.

سيلو با اهميت خاصي که پيدا نموده طريق ذخيره و نگهداري علوفه به صورت متناسب و سالم مي باشد و براي تغذيه دام در زمان کمبود علوفه ارزش بسياري دارد. در اينجا منظور از سيلو ذخيره و نگهداري انواع نباتات علوفه اي سبز و يا ساير فرآورده هاي فرعي غذايي جهت تعليف مي باشد. سيلو داراي انواع مختلفي مي باشد که هر يک براي منظور خاصي به کار مي رود و انتخاب نوع آن به وضع جغرافيايي و ميزان سرمايه و مورد استفاده بستگي دارد. براي ساختن سيلو مي توان از بلوک هاي سيماني – چوب – آجر و يا در مورد سيلوهاي زيرزميني از طبقات مختلف خاک به عنوان ديواره هاي سيلو استفاده نمود در موقع تهيه سيول بايستي نکات زير را در نظر داشت :

1) انتخاب نوع سيلو بر حسب منطقه جغرافيايي : معمولاً در مناطق مرطوب و يا درمحل هايي که آب زيرزميني سطحي است از سيلوهاي هوايي استفاده مي نمايند. سيلوهاي زيرزميني براي مناطق خشک و کم آب مناسبتر مي باشد.

2) انتخاب نوع سيلو بر حسب قدرت مالي

3) گنجايش سيلو : بايستي متناسب با تعداد دام و دوره تغذيه احشام و بالاخره نوع گياهاني که براي سيلو انتخاب مي شود تعيين گردد

4) استحکام ديواره سيلو هنگام ذخيره علوفه هاي آبدار

5) ساختمان سيلو بايستي طوري باشد که پر کردن و خالي کردن آن به وسيله ماشين يا وسائل دستي به سهولت انجام گيرد

6) مکان سيلو بايستي بايستي حدالمقدور به محل اصطبل دامها نزديک باشد

7) امکان خارج نشدن شيره سيلو و يا تعبيه چاه مخصوص در کنار آن و يا قراردادن قلوه سنگ در ته سيلو و رسانيدن شيره سيلو به مخزن ذخيره

8) امکان تخليه کامل سيلو

9) پوشانيدن سر سيلو بايستي به طور کامل و مطمئن صورت گيرد

10) سر سيلو نبايستي بيش از 12 تا 18 ساعت باز گذاشت.

انواع سيلو : اصولاً سيلوها را مي توان به دو زير تقسيم بندي نمود.

A) سيلوهاي هوايي

B) سيلوهاي زيرزميني

سيلوهاي هوايي که با مخارج هنگفت بنا مي گردد معمولاً براي ذخيره غلات به کار برده مي شود. گرچه هزنيه اين سيلوها زياد است ولي دوام و آساني خالي و پر کردن آن از مزاياي قابل توجه اين نوع سيلوها مي باشد. گذشته از دوام و سهولت پر و خالي کردن سيلوهاي هوايي، محافظت و تقليل، ضايعات اين نوع سيلو و استفاده از دستگاه هاي خودکار اتوماتيک پر و خالي کردن را مقدور مي سازد. همچنين مقاومت زيادي در برابر علوفه هاي ترد داشته مي تواند در حدود يک تا دو برابر بيش از سيلوهاي ساده فشار را تحمل مي کند.

در اين نوع سيلوها بايستي به سطح داخلي ديواره ها توجه فراواني نمود تا به طور مطمئن و فاقد خلل و فرج و شکاف باشد. سيلوهاي هوايي که از بلوک هاي مخصوص ميان تهي ساخته مي شود به دليل عايق بودن براي مناطق گرم و سرد مناسب مي باشد. در اين نوع سيلوها به وسيله ماشين هاي خرد کننده علوفه قسمت هاي خرد شده را به وسيله دستگاه مخصوصي به داخل سيلو رسانيده و انبار مي نمايند. چون در هنگام انبار نمودن علوفه مقدار زيادي رطوبت دارد لذا بايستي به زهکشي که سيلو توجه داشت، زيرا مايعات در ته سيلو جمع شده و موجب فساد علوفه مي شود. بعد از پر کردن کامل سيلو سر سيلو را بايستي به طور مطمئن بست تا از ورود هوا جلوگيري به عمل آيد. گذشته از سيلوهاي هوايي دائمي ، سيلوهاي ديگري وجود دارد که به نام سيلوهاي هوايي ناميده مي شود. اين سيلوها به طور موقت در خارج از زمين تعبيه مي گردند. اين نوع سيلوهاي هوايي موقت را مي توان علاوه بر مصالح مختلف به وسيله پلاستيک نيز بنا نمود.

سيلوهاي زميني :

سيلوهاي زميني بر خلاف سيلوهاي هوايي مستلزم مخارج زيادي نمي باشد . بايستي توجه داشت که سيلوهاي زميني بيش از سيلوهاي هوايي هنگام پر کردن و همچنين پوشانيدن سر سيلو احتياج به دقت و توجه دارد زيرا سطح زيادتري از آن در معرض عوامل طبيعي قرار مي گيرد.

سيلوهاي زميني داراي مزاياي فراواني مي باشد و يکي از آن مزايا امکان استفاده مستقيم از سيلو است ، يعني با قرار دادن موانع مخصوص بين مخزن اصلي و محل تغذيه احتشام مي توانند مستقيماً از سيلو تغذيه نمايند. سيلوهاي زميني 2 نوع هستند.

1) زيرزميني

2) روي زميني

A) سيلوهاي زيرزميني :

اين سيلوها در زيرزمين به صورت افقي ساخته مي شود و مخارج تهيه آن ناچيز است در نواحي که آب تحت الارضي پايين باشد مي توان اقدام به تهيه چنين سيلوهايي نمود. اين سيلوها در زمين کنده مي شود و بسته به موقع – ارتفاع آنرا حدود 2 متر و عرض آنرا حدود 2 تا 3 متر انتخاب مي کنند. براي ساختن اين گونه سيلوها بهتر است زمين هاي شيب دار انتخاب شود. براي استر ديواره اين نوع سيلوها بهتر است از خاک يا چوب و يا سيسان استفاده نمود. پوشش داخلي ديواره سيلو بسته به جنس خاک تغييري مي کند، چنانچه خاک رسي باشد مشکلات زيادي توليد نخواهد کرد ولي در زمين هاي شني بايستي تدابيري اتخاذ نمود.

مزاياي سيلوهاي زيرزميني :

1) مخارج کم

2) پر و خالي کردن سيلو به سهولت انجام مي گيرد

3) استفاده از ماشين آلات جهت پرو خالي نمودن سيلو

4) در مناطق سرد احتمال يخ زدن علوفه در اين نوع سيلو کم است

5) تراوش اين نوع سيلو اصولاً کم است

معايب سيلوهاي زيرزميني :

1) سطح بيشتري در معرض عوامل طبيعي قرار مي گيرد

2) تهيه آن دقت و توجه بيشتري نياز دارد

3) هدررفتن و ضايعات آن زياد است

4) مساحت زيادتري بايد براي آن انتخاب نمود

5) امکان آلودگي مواد سيلو شده با مواد خارجي در اين سيلوها بيشتر است

سيلوهاي روي زمين

معمولاً روي زمين معمولاً در سطح زمين و يا در چاله هاي کم عمق در زير زمين بنا مي گردد.

اين نوع سيلوها با چوب بست هاي اطراف آنها طوري ساخته شده است که حيوان مي تواند از ميان شيارهاي چوب بست به علوفه دسترسي پيدا کرده از محتويات سيلو تغذيه نمايد. معمولاً عصاره و شيره علوفه ها را به چاه هاي – خصوصي که به اين منظور تعبيه شده سرازير مي کنند و اغلب در ته سيلو شيبي ايجاد مي کنند تا عصاره در آنجا جمع نگردد.

اندازه سيلو به ميزان مصرف علوفه در روز و طول مدت مصرف بستگي دارد. ميزان ذخيره علوفه مورد احتياج دام در روز به مطبوع بودن آن علوفه بستگي دارد. چنانچه در سيلوئي تخمير مناسب و فعالي صورت گيرد مواد غذايي سيلو خاصيت اسيدي پيدا خواهد نمود. اين تغيير معمولاً با بوي و طعم و رنگ مناسبي همراه است که دام آنرا بخوبي مي پذيرد.

به طور خلاصه کيفيت يک سيلو به عوامل زير بستگي دارد :

1) طعم و مزه مواد سيلو شده – مواد داخل سيلو بايستي طعم مطبوع و مزه کمي اسيدي داشته باشد

2) بوي مواد سيلو شده – بوي زياد و نامطبوع سيلو مربوط به اسيد بوتيريک و بوي مطبوع آن مربوط به اسيد لاکتيک مي باشد

3) يک رنگ بودن مواد سيلو – مواد سيلو بايستي داراي رنگ قهوه اي مايل به سبز باشد. تيرگي رنگ دليل نامرغوبي سيلو است

4) مواد بايستي از پوسيدگي و کپک زدگي مصون مانده باشد.

مواد محافظ سيلو :

براي آنکه تخمير به بهترين وجه صورت گيرد بايستي در مورد گياهاني که داراي مواد پروتئيني زيادي مي باشند مقداري مواد نشاسته اي به سيلو اضافه نمود. بهترين و ارزان ترين سيلو کردن گياهان داراي مواد پروتئيني و گياهان داراي مواد نشاسته اي به صورت مخلوط مي باشد. چنانچه در ترکيب اين نباتات نسبت يک سوم نباتات نشاسته اي و دو سوم نباتات پروتئيني رعايت شود بهترين علوفه تخمير شده را مي توان توليد نمود. مواد محافظ اسيدي به توليد اسيد لاکتيک کمک نموده و موجب از بين رفتن باکتري ها مضر و مصرف کننده پروتئين مي شود.

خاصيت قابل توجه ديگر مواد محافظ و يا تکميلي اسيدي ، تسريع در مرگ يا قطع تنفس گياه است. با قطع تنفس گياه و عدم توليد حرارت توده سيلو نشست مي کند. از انواع مواد محافظ اسيدي يکي آمازيل است که به صورت مايع با گرد در بازار به فروش مي رسد و ديگري نمک کوفا مي باشد که به صورت گرد در سطح فوقاني سيلو پاشيده مي شود و پس از حل شدن تا ته سيلو نفوذ مي نمايد. با اضافه نمودن باکتري هاي خالص اسيد لاکتيک به توده سيلو تخمير نباتات علوفه اي پروتئين دار به خوبي انجام مي گيرد. هواي داخل سيلو را مي توان با وارد کردن گاز کربنيک به سهولت خارج نمود. با فقدان هوا يا اکسيژن در توده سيلو محيط مناسبي جهت ايجاد اسيد لاکتيک پديدار مي شود و ضمناً فعاليت موجودات ريز توليد کننده اسيد استيک کاهش مي يابد.

منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )