بزرگترین وبلاگ مقاله کشاورزی ایران

مقاله توليد پشم شتر:

تصوير شماره (3)

نشان دهنده درجه بندي كيفي پشم شتر و پراكندگي آن بر روي بدن شتر يك كوهانه

تصوير (4)

نشان دهنده درجه بندي كيفي پشم شتر و پراكندگي آن بر روي بدن شتر دوكوهانه

عدل هاي بزرگ پشم شتر بايد داراي شناسنامه زير باشد :

1ـ نام استان و شهرستاني كه پشم شتر در آن جمع آوري گرديده است .

2ـ نام مسئول پشم چيني .

3ـ نام مزارع خصوصي و دولتي كه پشم شتر از آن ها تهيه شده است .

4ـ نوع بندي پشم .

5ـ درجه بندي پشم .

6ـ شماره گذاري عدل هاي پشم صادراتي .

7ـ درصد پشم داراي الياف تميز .

8 ـ شماره درجه بندي فعلي پشم كه مطابق با درجه بندي رسمي است ( عطار و همكارانش 1990) .

رنگ پشم شتر

   باتوجه به رنگ هاي متعدد شتران رنگ پشم نيز متغير است. معمولاً رنگ اغلب شتران قهوه اي سير تا قهوه اي روشن است. البته شتران به رنگ هاي ديگري نظير زرد و روشن يا زرد طلائي، سرخ، مشكي و حتي سفيد نيز ديده مي شوند .

   Chapman (1985) اظهار مي دارد كه در مغولستان رنگ قهوه اي سير ترجيح داده مي شود و در حدود يك درصد شترها به رنگ سفيد ديده مي شود .

   در ايران نيز كه از پشم شتر بيشتر براي عبابافي استفاده مي شود رنگ قهوه اي سير و قهوه اي روشن بيشتر مرغوب است .

   رنگين بودن الياف پشم شترمنتج از وجود رنگدانه هاي درون گرانول است، گرانول هاي ملانين عمدتاً در كورتكس يافت مي شود . اختلاف در شدت و ميزان رنگين بودن، نه فقط به اختلاف رنگ گرانول هاي توليدكننده رنگ بستگي دارد ، همين طور به چگونگي قرار گرفتن و نظم و درجه تجمع گرانول ها نيز وابسته است. ( صالحي 1373) .

عوامل مؤثر بر توليد و كيفيت پشم شتر

1ـ عوامل جوي : شرايط محيطي تأثير عميقي در خصوصيات و كيفيت پشم مي گذارد، حرارت متعادل و يكنواخت مناسب ترين حالت براي توليد پشم مي باشد . دما و تغييرات آن روي جريان خون ونهايتاً كيفيت پشم آن اثر مي گذارد . آب و هواي خشك براي مناسب تر از آب و هواي مرطوب است .

   زمين هاي شني در مناطق بادخيز باعث مي شود ذرات شن به درون پشم راه يافته و سبب خشك شدن و خشن شدن پشم گردد .

طبيعت شيميائي خاك اثر مهمتري روي فيزيولوژي حيوان مي گذارد زيرا چنان چه خاك از مواد معدني ضروري غني نباشد مراتع موجود از اين جهت فقير بوده و حيوان بنا به نياز طبيعي مجبور به طي مسافت طولاني تري براي بدست آوردن املاح معدني معيني است. كمبود بعضي از فلزات مانند كبالت و مس اگر در گياهان منطقه چرا وجود نداشته باشد روي سلامتي و كيفيت پشم حيوان اثرات جدي مي گذارند .

   بدترين نوع عيوب حاصل از عوامل محيطي روي پشم، شكنندگي پشم مي باشد. زيرا در اثر لاغر و ظريف شدن غيرعادي الياف، شكنندگي و پارگي آنها در عمليات نساجي افزايش مي يابد و مقدار الياف خارج شده از دستگاه هاي نساجي يا ضايعات توليدي را افزايش خواهد داد. اين حالت در نتيجه اختلاف در قطر تار پشم ايجاد مي گردد و جزء مسائلي است كه تحت تأثير عوامل محيطي بوجود مي آيد. دادن مواد غذائي اضافي مانند كنستانتره به حيوان مي تواند از شكنندگي و ريزش الياف جلوگيري كند ( صالحي 1373) .

2ـ عوامل غذائي : فاكتورهاي غذايي مختلفي در توليد پشم مداخله دارند و مهم ترين آنها انرژي، پروتئين و بعضي مواد معدني و ويتامين ها هستند. شرايط تغذيه ناكافي مداوم مي تواند ميزان رشد پشم و ضخامت الياف آن را كاهش دهد. تغذيه خوب و مناسب كمك مثبتي به فعال نمودن و رشد فوليكول هاي توليدكننده پشم مي كند و برعكس آن، شرايط سخت تغذيه ناشي از خشكسالي ، بيماري و فقدان آب، يا ساير استرسها سبب كاهش خصوصيات فوق خواهد گشت. رشد پشم تحت تأثير تغذيه عمومي قرار دارد. چنانچه سطح تغذيه كمتر از مقدار لازم براي نگهداري حيوان باشد، در اين حال از وزن حيوان كاسته مي شود ولي پشم به رشد خود گرچه بطئي ادامه مي دهد. با افزايش مقدار غذا حيوان شروع به ازدياد وزن خود نموده ودر اين حال ميزان رشد پشم نيز افزايش مي يابد (صالحي 1373) .

3ـ عوامل ارثي و نژادي : همانطور كه گفته شد در مقايسه نژاد شتر دوكوهانه داراي تراكم پشم بيشتري است و مقدار بيشتري پشم توليد مي كند و پشم شتر دوكوهانه وحشي مرغوبتر از ساير انواع شتر است زيرا طول الياف آن بيشتر است .

4ـ عوامل بيماريزا : حمله انگل هاي خارجي به شتر، كيفيت و ظاهر پشم را تقليل داده و از ارزش آن مي كاهد . انگل هاي خارجي حمله كننده به شتر، زيان قابل توجهي به دامدار وارد مي سازد و جزء مسائل بسيار مهم است كه مي توان با استفاده از حمام دادن حيوان ، پاشيدن مواد سمي به صورت گرد يا مايع و از بين بردن محل هاي رشد و تكثير عوامل ابتلاء كننده، عليه آنها مبارزه نمود.

پشم چيني

   يكي از كارهاي مهم پرورش شتر، پشم چيني است كه سالي يك بار و معمولاً در بهار، انجام مي شود. با آغاز فصل بهار و درماه فروردين پشم شتر خود به خود شروع به ريختن مي كند و اگر دراين هنگام اقدام به پشم چيني و يا جمع آوري پشم ريخته شده نشود روز به روز از مقدار پشم توليدي كاسته شده و اين پشم خواهد ريخت و برسيهاي انجام شده در اين مورد نشان مي دهد كه ميزان كاهش و از دست دادن پشم از اين طريق و به طور متوسط در حدود 10% و بطور كلي مابين 5/3% تا 18% مي باشد و بايد توجه داشت كه نبايد پشم شتر را در هنگامي كه هنوز هوا سرد است چيد زيرا اين كار باعث لخت شدن شتران و درنتيجه سرماخوردن آنان خواهد شد. ( زايد و همكارانش 1991) .

تصوير شماره (5) : نشان دهنده ريزش پشم شتر بصورت طبيعي

   قبل از شروع پشم چيني بايد برنامه اي براي اين كار تدوين نمود زيرا كه پشم چيني به معني جمع آوري سود يكساله از پشم خواهد بود بنابر اين بايد عمل پشم چيني با دقت كامل انجام شود و قبل از شروع پشم چيني بايد برنامه اي براي اين كار تدوين نمود لذا رعايت نكات زير الزامي است.

الف) تهيه كردن و مسائل و لوازم مناسب پشم چيني و تهيه كارگران فني پشم چيني .

ب) تهيه مكان مناسب براي پشم چيني شتران كه خالي از علوفه، مواد گياهي و علفي و دانه ها و غيره باشد .

ج) محل پشم چيني بايد قبل از شروع كار، جارو و آب پاشي و تميز گردد تا گرد و خاك كم شود.

د) چنانچه مقدور باشد شتران را چند روز قبل از پشم چيني با آب تميز شسته و مواد گياهي چسبيده به پشم را تا حد ممكن جدا ساخت .

هـ) شتران وقتي پشم چيني مي شوند بايد كاملاً خشك باشند.

و) شتران رنگي جدا نگه داشته شوند تا در انتها پشم چيني شوند و سپس پشم آنها جداگانه بسته بندي گردد .

ز) تيغه پشم چيني در هنگام كار بايد به موازات سطح پوست قرار گيرد بطوريكه حدكثر طول ممكن پشم بدست آيد و از چيدن دوباره پشم و كاهش طول آن و نتيجتاً پايين آوردن كيفيت پشم جلوگيري شود.

ح) از انبار كردن مسقيم پشم روي زمين خودداري شود و پشم ها در كيسه هاي غيركتاني و پنبه اي قرار گيرد.

ط) پشم چيني بايد با سرعت و دقت كامل انجام شود و وسايل پشم چيني بايد قبلاً تميز و ضدعفوني شده و تيغه آنها روغن زده شود، و ماده ضدعفوني كننده د رمحل آماده باشد تا در زمان زخم ديدگي و يا مشاهده آسيب ديدگي در حيوان استفاده گردد.

ي) بايد قبل از پشم چيني به مدت 25 ساعت به شتران آب داده و سپس به مدت 10ـ15 ساعت به آنان غذا نداد، تا مانع آلودگي پشم به علوفه و خار و خس شويم.

روش هاي پشم چيني

پشم چيني در شتر به دو روش زير انجام مي شود :

1ـ روش دستي : دراين روش از همان قيچي كه در پشم چيني گوسفند بكار مي رود استفاده مي گردد و اين روش معمولاً درميان شترداراي كه گله هاي شتر كوچكي دارند كاربرد دارد، آنان گله هاي خود را به بهاربندي مي برند كه داراي زمين تميز و خشكي باشد و اقدام به پشم چيني مي كنند و پشم بخش هاي مختلف اندام شتر را از هم جدا نموده و همزمان آن را دسته بندي مي كنند.

2ـ روش ماشيني : در اين روش از همان پشم چيني هاي برقي كه براي گوسفندان استفاده مي شود نيز استفاده مي گردد و اين روش در بسياري از مزارع و تعاوني هاي موجوددر آسياي ميانه بكار رفته است، بطوري كه در مورد 50% شتران موجود در آن جا بكار رفته است (زايد و همكارانش1991) .

   بسيار روشن است كه روش ماشيني بهتر از روش دستي است. زيرا كه وقت و تلاش كمتري مي خواهد و همانطور باعث افزايش كار اين كارگران پشم چين تا حدود 2ـ4 برابر خواهد شد، و همچنين باعث يكنواخت چيده شدن پشم در سطح پوست حيوان مي گردد و نيز باعث كاهش ضايعاً پشم، و يكنواختي الياف پشم خواهد شد.

   پشم چين هاي ماشيني بسياري ساخته شده است كه در ساختن آن سرعت كار، و راحتي استعمال از طرف كارگران رعايت شده است.

   اتحاد شوروي سابق يكي از كشورهاي پيشتاز در زمينه ماشيني كردن پرورش شتر بشمار مي رفت بطوري كه در اين كشور پشم چيني و شيردوشي درمزارع پرورش شتر بصورت ماشيني بوده است(زايد و همكارانش 1991) .

بهداشت پشم

عدم آلودگي پشم به عوامل بيماري زا و انگلهاي خارجي از مهمترين مسائل در صادرات پشم و در صنعت پشم بافي به شمار مي رود به همين جهت در اين بحث مختصري به بيماري هاي انگل و قارچي كه باعث آسيب ديدن پشم مي گردد مي پردازيم :

1ـ بيماري جرب : يكي از بيماري هاي بسيار سايع در ميان شتران مي باشد و بر حسب شدت آلودگي باعث كاهش توليد پشم مي گردد. بيماري غالباً مزمن بوده و اولين ناحيه از بدن كه آلوده مي شود كشاله ران و سينه بوده كه از آن جا عامل جرب به تدريج به تهيگاه، ناحيه شكم و پاها و سپس به سر و گردن و نهايتاً به پشت پخش مي شود و در طي كمتر از يك ماه تمامي بدن مبتلا مي گردد. پوست در منطقه ابتلا ضخيم و كلفت مي شود ، پشم مي ريزد و پوست چين و چروك مي خورد و پوسته هاي ضخيم به همراه ترشحات و سلول هاي مرده آن را مي پوشاند و به تدريج خارش حيوان رو به افزايش مي گذارد كه خارش معمولاً در شبها ظاهر مي شود و در جاهاي گرم شديد مي باشد و حيوان اقدام به خاراندن بدن خود به ديوارها، درختان و حيوانات ديگر مي كند كه اين عمل خود باعث انتشار بيماري و زخمي شدن بدن حيوان و ريختن پشم در جاهاي آلوده بدن مي گردد ( مقدس 1376) .

2ـ شپش ها : شپش ها حشرات كوچك انگلي هستند كه به پشم شترها مي چسبند و بر روي پشم تخمگذاري مي كنند . اين شپش ها ممكن است كه در هرجاي از بدن يافت شوند اما در آغاز بيشتر بر روي منطقه گردن و شانه ها ديده مي شوند و اگر تعداد شپش هاي موجود زياد باشد اين باعث ايجاد هيجان و ناراحتي شتر مي گردد بطوري كه حيوان منطقه مبتلا را خارانيده و حتي گاز بگيرد و در اثر اين مسئله شاهد كاهش توليدي شير خواهيم بود و پشم شتر خشن و ژوليده خواهد شد و آلودگي پشم شتر به شپش باعث كاهش شديد قيمت پشم خواهد شد (مقدس 1376) .

3ـ كنه ها : آلودگي به كنه ها ، بوفور در شتران ايراني ديده شده است. در صورت آلودگي كم، كنه ها، عوارض قابل توجهي نخواهند داشت ولي در صورت آلودگي زياد، اين حشرات ممكن است رنگ پشم را تغيير دهند. زيرا كه پشم هاي متأثر شده در اثر چسبيدن لار و اين حشره به وسيله ماده چسبنده اي كه به تدريج رنگي مي شود، فاقد حالت و شكل اصلي خود مي شوند. رنگ ايجاد شده از طريق شستشو برطرف مي شود.درصورت وجود مقادير زيادي از اين حشره در روي بدن حيوان به دليل مكيدن خون اثرات سوء روي سلامت حيوان مي گذارد ( صالحي 1373) .

4ـ بيماري كچلي : يك بيماري قارچي است كه شترها را مبتلا مي سازد و معمولاً شتران جوان را درگير مي سازدو بر روي شتران آلوده جراحات محدودي با پوسته ريزي و ريزش پشم مشاهده مي گردد كه اين جراحات به صورت دايره اي شكل بوده كه قطر آنها مابين 2ـ1 سانتي متر مي باشد و در جاهاي مختلفي از بدن مشاهده مي گردد و بيشتر بر روي سر و گردن، شانه ها، پاها و پهلوها ديده مي شود ( مقدس 1374) .

5ـ ميكروارگانيزم ها : يكي از عوامل فسادپذيري پشم به حساب مي آيند، اين عوامل معمولاً سبب رنگين شدن الياف پشم به رنگ هاي قرمز، سبز، زرد و غيره شده و بعضي از آنها بسيار پايدارند و پس از شستشو از بين نمي روند .

بعضي مواقع ارگانيزم هاي حمله ور شده به پشم باعث شكنندگي الياف مي شوند. اين حالت بيشتر بعد از چيدن پشم و انبار كردن آن در شرايط مرطوب به وجود مي آيد (صالحي 1373) .

توليد پوست

   پوست شتر در مرحله دوم توليد قرار دارد و اين پوست در صنعت كفش سازي، كيف سازي، و زين سازي بكار مي رود و همچنين در ساخت مشكلهاي آب و يا نگهداري شير از آنها استفاده مي شود . ملاحظه شده است كه وزن پوست كنده شده از لاشه شتران جوان يكسال و هشت ماهه در حدود 30 كيلوگرم بوده است و در شترهاي دو سال و هشت ماهه 32 كيلوگرم و در شترهاي سه سال و هشت ماهه 40 كيلوگرم و در شترهاي چهارسال و هشت ماهه و بالاتر 45 كيلوگرم بوده است و همچنين نسبت وزن پوست به وزن زنده دام در حدود 6/7% تا 9/7% در شتران جوان، و 9/6% در شتران بالغ بوده است و نسبت پوست به وزن زنده دام در اثر بالارفتن سن شتران كاهش مي يابد.

   كندن پوست شتر معمولاً بعد از ذبح حيوان و خونگيري لاشه و جدا كردن سر و گردن از بدن صورت مي گيرد (زايد و همكارانش 1991) .

درباره موارد استعمال پوست شتر كمتر مطلبي به رشته تحرير درآمده است ( ناظر عدل 1365) .

   در هندوستان از پوست شتر براي تهيه نوارهائي جهت يراق اسب استفاده مي شود. در سومالي كفش و دم پائي از پوست شتر مي سازند. از هرنقطه پوست شش جفت دم پائي مي توان تهيه نمود (Schinkel 1970) .

منابع مورد استفاده :

 1ـ زايد ، عبداله و غادري، غسان و شريحه، عاشور (1991) : الابل في الوطن العربي ـ جامعه عمر المختار البيضاء ، ليبيا، الطبعه الاولي 1991 )( زبان عربي).

2ـ خاتمي، كاظم ( 1362) : شتر ، قباليت ها و كاربردهاي آن از ديدگاه علمي و تحقيقي ـ از انتشارات مؤسسه تحقيقات دامپرورس كور ـ وزارت كشاورزي تهران ارديبهشت 1362.

3ـ ناظر عدل، كامبيز (1365) : پرورش شتر، از انتشارات جهاد دانشگاهي دانشگاه تبريز.

4ـ عطار، احمد رامز و همكارانش (1990) : الابل كيف خلقت ـ مشروع تخرج لنيل اجازه دكتور في الطب البيطري ـ كليه الطب البيطري جامعه البعث حماه ، سوريه، الصحفه 233 ـ 245 ( زبان عربي).

5ـ صالحي ، مهناز (1373) : فرآورده هاي جنبي گوسفند و بز ( پشم، كرك، پوست) ـ معاونت امور دام، اداره كل پرورش و اصلاح نژاد دام ـ بهار 1373.

6ـ مقدس، احسان ( 1374) : بيماري هاي قارچي در شتر ـ معاونت امور دام ـ اداره كل پرورش و اصلاح نژاد دام نشريه شماره 8 سال 1374.

7ـ مقدس، احسان ( 1376) : انگل هاي خارجي شتر ـ سازمان دامپزشكي كشور ـ معاونت بهداشتي و پيشگيري ـ اداره كل مبارزه با بيماريهاي دامي ـ پاييز 1376.

8. Chapman . M.J. (1985) : Bactrian Camels – World animal review july – september 1985 – pp : 14-19

9. Schinkel. G. (1970) : Haltung, zucht und pllege des bei den nomaden ost-und nordafrikas- Akademic verlag / berlin