گلخانه ها
گلخانه ها
مقدمه
احداث گلخانه براي توليد ميوه هاي خارج از فصل و همچنين گل و گياهان زينتي از قرن 17 ميلادي در اروپا آغاز و در سالهاي اخير به منظور استفاده بهينه از منابع خاك وآب و يا اشتغال زايي در سراسر جهان گسترش يافته است.
تعريف گلخانه
گلخانه بخش محدودي از فضاست كه در آن كليه عوامل محيطي قابل كنترل بوده و براي كشتهاي متراكم و توليد محصول خارج فصل و يا خارج از محيط طبيعي گياه احداث ميگردد .
انواع گلخانه ها
گلخانه ها از نظر نوع تو ليد و نوع تيپ سازه داراي انواع مختلفي به شرح ذيل مي باشند .
تقسيم بندي بر اساس نوع توليد:
1- گلخانه هاي توليدي سبزي و صيفي شامل محصولاتي نظير خيار, گوجه فرنگي, توت فرنگي, فلفل, بادمجان, طالبي, سبزيجات برگي(ريحان- شاهي و........) مي باشد .
2- گلخانه هاي توليد گل و گياهان زينتي براي توليد انواع گلهاي شاخه بريده(رُز- ژربرا – گلايول – داوودي) وگلهاي آپارتماني مي باشد.
3- سالنهاي گلخانه اي توليد قارچ دكمه اي و قارچ صدفي
از نظر نوع سازه گلخانه ها به دو دسته سنتي ( چوبی) و مدرن (فلزي) تقسيم مي شوند.
1- گلخانه هاي چوبی
اسكلت اصلي اين گلخانه ها از چوب با پوشش پلاستيك مـي باشد. ارتفاع در ايـن سازه هـا 2 تا 3 متر و سيستم گرمايي و تهويه مناسبي ندارد و بدليل ارتفاع پايين مناسب كشت محصولاتي نظير خيار و گوجه فرنگي نمي باشد. مزيت اين گلخانه ها قيمت ارزان احداث هر واحد آن مي باشد ولي بدليل نامناسب بودن محيط داخلي براي رشد گياه معمولاً ميزان توليد در واحد سطح در مقايسه با گلخانه هاي مدرن بسيار كمتر است. بدلايل ذكر شده اين نوع گلخانه ها توسعه نيافته است و گلخانه هاي چوبي كه قبلاً احداث شده به تدريج به گلخانه هاي مدرن تبديل مي شوند.
2- گلخانه هاي فلزي يا مدرن
اسكلت اين گلخانه ها از فلز است كه معمولاً با پلاستيك هاي ضد اشعه ماوراء بنفش (UV) پوشش و داراي سيستم گرمايشي و تهويه مناسب مي باشد. ارتفاع اين نوع گلخانه ها بيش از 5/4 متر است و بدليل شرايط مناسب رشد گياه در اينگونه سازه, عملكرد در واحد سطح نسبت به گلخانه هاي چوبي افزايش دارد.
اتصال قطعات در گلخانه هاي فلزي بوسيله پيچ ومهره(پرتابل)و يا استفاده از جوش مي باشد. هزينه واحد گلخانه هاي پرتابل نسبت به سيستم جوشي 20-15% بيشتر است ولي نصب آن آسانتر و تغييرات در سازه راحت تر است. تيپ هاي مختلف سازه هاي موجود, مزايا و معايب و قيمت واحد هر كدام بر اساس قيمتهاي سالهاي 82 در جدول شماره(1) نشان داده شده است.
جدول شماره(1)
تيپ گلخانه
مصالح
نوع دريچه
مزاياي مهم
عيوب مهم
قيمت واحد در
هرمترمربع(ريال)
چوبي
چوب-پلاستيك
بدون دريچه
ارزان
توليد كم- آفات وبيماريهاي زياد و عمركم
25000-20000
تونلي
(تك واحدي)
لوله گالوانيزه-
پلاستيك
جانبي- سقفي
آلودگي كم و عمر زياد
افزايش مصرف
سوخت
90000-70000
پيوسته
(چند واحدي)
لوله گالوانيزه-
پلاستيك
جانبي-
سقفي
تهويه خوب, قابل اتوماتيك شدن
گران
180000-120000
شيشه اي
اسكلت فلزي-
شيشه
جانبي- سقفي
استحكام بالا
عمرطولاني
تهويه خوب – قابل
اتوماتيك شدن
بسيار گران
هزينه سوخت بالا
600000-500000
ضمناً علاوه بر هزينه هاي فوق به ازاي 1000 مترمربع گلخانه فلزي مبلغ 35 تا 50 ميليون ريال وسايل گرمايشي, سرما زا, رطوبت ساز و آبياري قطره اي مورد نياز مي باشد.
انواع بسترهاي كاشت محصولات گلخانه اي
بستر كاشت در گلخانه ها به دو صورت خاكي و يا هيدروپونيك(بدون خاك)هستند كه در كشت خاكي ريشه گياه در خاك قرار ميگيرد كه در اين روش مديريت تغذيه آسان و نياز به دانش فني زيادي ندارد ولي مقداري از مواد غذايي مصرفي از دسترس گياه خارج و بيماريهاي خاكزي همواره كشت را تهديد مي كند.
در كشت هيدروپونيك ريشه گياه در موادي نظير پرلايت, پشم سنگ, ليكا, ماسه و....... قرار داده مي شود و مواد غذايي مستقيماً در دسترس گياه قرار ميگيرد كه اين روش مصرف آب را كاهش, بيماريهاي خاكزي كم و عملكرد را در واحد سطح افزايش مي دهد امّا نياز به دانش فني بالا و مدير كارآزموده و متخصص دارد و هزينه ساخت هم 20-15 درصد افزايش مي يابد.
عملكرد توليدات گلخانه اي
مهمترين مزيت توليدات گلخانه اي نسبت به توليد در فضاي باز عبارتند از: اشتغالزايي بالا, مصرف آب كم و افزايش توليد در واحد سطح.
جدول شماره(2)عملكرد تعدادي از محصولات گلخانه اي و سرمايه مورد نياز كشت خاكي بر اساس قيمتهاي سال 83 را نشان مي دهد.
جدول شماره(2)
نوع محصول
تعداد دوره كشت درسال
عملكردسالانه
در1000مترمربع
(تن)
اشتغال زايي در1000مترمربع- نفر
سرمايه مورد
نيازبراي هر1000مترمربع (هزارريال)
ملاحظات
خيار
2
25-30 تن
5/1- 1
150000
گوجه فرنگي
1
15-20 تن
5/1- 1
150000
فلفل
1
15-20 تن
5/1- 1
150000
طالبي
1
17-22 تن
5/1- 1
150000
ژربرا
گياه دائمي3ساله
180-200 هزارشاخه
3-2
400000
حداقل سطح اقتصادي يك گلخانه 2500مترمربع مي باشد كه نياز به 3000مترمربع زمين مناسب جهت احداث گلخانه دارد.
شرايط لازم براي احداث گلخانه
براي احداث هر گلخانه بايد موارد ذيل مد نظر قرار گيرد.
1- محل مناسب احداث گلخانه
خاك محل احداث گلخانه بايد داراي بافتي متوسط, زهكشي مناسب, فاقد شوري و قليائيت, آهك و گچ باشد. محل گلخانه حتي الامكان نزديك جاده هاي اصلي يا داراي جاده هاي مناسب باشد. شيب هاي تند, محلهاي بادگير مكان مناسبي براي احداث گلخانه نيستند. ابعاد زمين بايد طوري انتخاب شود كه بتوان گلخانه ها را در جهت شمال – جنوب در آن احداث نمود.
2- وجود آب كافي با كيفيت مناسب
حداقل آب مورد نياز براي 1000مترمربع گلخانه در هر شبانروز در فصل تابستان(پيك مصرف)10-8 مترمكعب است كه با توجه به ميزان آب موجود, سطح گلخانه قابل احداث را ميتوان مشخص كرد. علاوه بر مقدار آب, كيفيت آب از عوامل مهم در توليد محصولات گلخانه اي است.
تحمّل گياه نسبت به املاح موجود در آبياري متفاوت است. مهمترين عامل محدود كننده براي كشت هاي گلخانه اي شوري يا EC آب است. EC قابل تحمّل براي گياهان در جدول (شماره3) بيان گرديده است.
ميزان EC اگر از مقادير ذكر شده بيشتر گردد عملكرد محصول كاهش مي يابد. علاوه بر EC, ميزان سديم قابل جذب(S.A.R),كلر, موجود در آب هم در عملكرد محصول مؤثرند لذا لازم است قبل از احداث گلخانه از آب مورد استفاده, آزمايش كاملي بعمل آيد.
Ec مناسب برای کشت محصولات گلخانه ایجدول شماره (3)
نوع محصول
EC قابل قبول ds/m
خيار
2
گوجه فرنگي
2
فلفل
2
تجهيزات و ادوات مورد نياز در گلخانه ها
از تجهيزات و ادوات مورد نياز گلخانه ميتوان به سيستم گرمايشي, سرمايشي, ژنراتور و....... اشاره نمود.
الف- انواع سيستم گرمايشي:
1- سيستم مركزي: سيستم شوفاژ(براي گلخانه هاي بالاي 4/0 هكتار) در اين سيستم از بخار آب يا آب داغ استفاده مي شود.
2- سيستم موضعي: بخاري شامل سه دسته, بخاريهاي منفرد يا تراكمي– بخاريهاي كنوكسيوني يا همرفتي– بخاريهاي تابشي با انرژي پايين.
ب- انواع سيستم سرمايشي:
1- سيستم خنك كننده تابستانه:
1-1- سيستم خنك كننده فن وپد: متداولترين سيستم تابستانه در گلخانه ها به شمار مي رود.
(Fan and pad evaporative coding system)
2-1- سيستم خنك كننده تبخيري(مه پاش)
(Fog evaporating cooling system)
2- سيستم خنك كننده زمستانه
1-2- سيستم تيوپ– پنكه (fan tube ventilation)